Ronald Kroeze en Hugo de Jonge
Ronald Kroeze en Hugo de Jonge

175 jaar Grondwet 1848, 40 jaar Grondwet 1983

Op 3 november 2023 was het precies 175 jaar geleden dat de Grondwet van 1848 werd afgekondigd. Dit gegeven was de aanleiding voor het publiceren van de bundel 'De Grondwet van 1848 tot nu' (Boom 2023). Tijdens een symposium op 2 november 2023 werd het eerste exemplaar van de bundel overhandigd aan minister Hugo de Jonge door Ronald Kroeze, één van de eindredacteuren en tevens directeur van het Centrum voor Parlementaire Geschiedenis (CPG). Ook CPG-onderzoeker Alexander van Kessel leverde een bijdrage, en wel over de rol van de kabinetsformatie in de grondwet.

De functie van de Grondwet sinds 1848

De Grondwet van 1848 is belangrijk want zij regelde onder andere de ministeriële verantwoordelijkheid, gaf de Kamer extra middelen zoals het recht van enquête en bepaalde dat leden van de Tweede Kamer rechtsreeks werden gekozen. Met deze herziening werd zodoende de basis gelegd voor de parlementaire democratie. In de bundel laten diverse wetenschappers hun licht schijnen op de ontwikkelingsgeschiedenis van een aantal hoofdonderwerpen van de Grondwet. Ook wordt de vraag behandeld in hoeverre de Grondwet toekomstbestendig is. Een van de conclusies van de redacteuren – naast Ronald Kroeze zijn dat Kutsal Yesilkagit en Aalt Willem Heringa – is dat de Grondwet door de jaren heen, naast het consolideren van regels en principes, vooral de functie had relevant te moeten blijven. Dat is ook essentieel want alleen zo kunnen de waarden van democratie, rechtsstaat en goed bestuur beschermd blijven. 

Schrijvers Grondwetbundel
Auteurs en eindredacteuren van de bundel met Hugo de Jonge (Fotograaf: Bas Czerwinski)

De kabinetsformatie in de grondwet

Alexander van Kessel, ook verbonden aan het CPG, gaat in zijn stuk ‘De 'zwakke' stee in het staatsbestel?’ in op de kabinetsformaties. Over het ingewikkelde formatieproces waarbij voor – als het goed gaat – vier jaar een nieuwe regering wordt gevormd, vermeldt de Grondwet niet meer dan dat de ministers worden benoemd en ontslagen door het staatshoofd. Van Kessel stelt dat de praktijk van de kabinetsformatie niet zozeer codificatie van formatieregels behoeft maar eerder baat zal hebben bij een verduidelijking van de bestaande, vaak op conventies en tradities gebaseerde, regels. 

Ook 40 jaar grondwet 1983

In de bundel kwam ook de Grondwetsherziening van 1983 aan bod, die in 2023 haar 40-jarige jubileum kent. Met die herziening kwam er een nieuw artikel 1 dat het non-discriminatiebeginsel vastlegde en toen voluit luidde: ‘Allen die zich in Nederland bevinden, worden in gelijke gevallen gelijk behandeld. Discriminatie wegens godsdienst, levensovertuiging, politieke gezindheid, ras, geslacht of op welke grond dan ook, is niet toegestaan.’ Over het gelijkheidsbeginsel en de rol van grondrechten ging het in verschillende hoofdstukken. Janneke Gerards ging in op de langere geschiedenis van grondrechten, Annelien de Dijn keek naar de grondrechten als basis van de vrijheid en Ashley Terlouw naar het gelijkheidsbeginsel als vliegwiel en symbool. Andere bijdragen gingen onder andere in op grondwetsvoorstellen die het niet haalden (Bert van den Braak), de vertrouwensregel (Paul Bovend’eert) en de Europese invloed op de Nederlandse grondwet (Joost Siller en Maarten Stremler).

Symposium 175 jaar Grondwet

Het Montesquieu Instituut en het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties organiseerde ter gelegenheid van het 175-jarig bestaan van de Grondwet van 1848 op donderdag 2 november een symposium. De vicevoorzitter van de Raad van State, Thom de Graaf, opende de dag, waarna verschillende sprekers aan het woord kwamen. Ook demissionair minister Hugo de Jonge was aanwezig bij het symposium en kreeg het allereerste exemplaar van de bundel 'De Grondwet van 1848 to nu' overhandigd door Ronald Kroeze,  directeur van het Centrum voor Parlementaire Geschiedenis. Na de overhandiging benadrukte hij in zijn toespraak nog het belang van de Grondwet: 'een document waar elke burger mee te maken heeft.'  

Ronald Kroeze en Hugo de Jonge
Overhandiging grondwetbundel (Fotograaf: Bas Czerwinski)

Contactinformatie

Voor vragen of meer informatie over de Grondwetbundel kan er contact opgenomen worden met het Centrum voor Parlementaire Geschiedenis via cpg [at] ru.nl (cpg[at]ru[dot]nl). De bundel is te bestellen bij Uitgeverij Boom.