Famke Veenstra won onlangs de prestigieuze Daniel Heinsius-prijs voor de beste masterthesis in de politicologie in Nederland. We interviewden haar over haar prijswinnende scriptie, haar volgende stappen en het moment waarop ze het grote nieuws hoorde.
Gefeliciteerd, Famke – wat ontzettend spannend. Kun je ons vertellen waar je scriptie over gaat?
Ik schreef mijn scriptie over schade veroorzakende kunst vanuit een kritisch republikeins perspectief. Kunst heeft een sociaal-politieke rol en moet vaak beledigend of "schadelijk" zijn om machtsstructuren uit te dagen. Schade is niet per definitie negatief; het kan onrechtvaardige machtsdynamieken blootleggen of bijdragen aan het algemeen welzijn. Alleen wanneer schade ook onrechtvaardig is, moet deze worden aangepakt. Kritisch republikeins denken hielp me aantonen hoe kunst onrechtvaardige schade kan veroorzaken wanneer individuen worden benadeeld op basis van willekeurige kenmerken zoals geslacht, ras of sekse. Dit structurele nadeel is onverdiend en daarom een onrecht. Met behulp van taalhandelingstheorieën onderzocht ik hoe taal ondergeschiktheid en onderdrukking kan vormen, en liet ik zien dat kunst, als een vorm van taal, ook overheersing kan veroorzaken. Kunst die overheersing veroorzaakt, is daarom onrechtvaardig en schadelijk. Toch moet artistieke expressie zo vrij mogelijk blijven voor een werkelijk vrije en gelijke samenleving. Kunst fungeert als "antimacht" tegen overheersing, het stelt geaccepteerde normen ter discussie en geeft een stem aan gemarginaliseerden. Het daagt dominante machtsstructuren uit en bevordert alternatieve, 'antimacht'-realiteiten. Antimacht betekent niet het beperken van de vrijheid van meningsuiting voor degenen die overheersen, maar het uitbreiden ervan voor degenen die worden onderdrukt. Als kunst overheersing veroorzaakt, wijst dat op een gebrek aan vrijheid in de kunstwereld. Het republikeins denken moedigt open dialoog aan, waarin elke stem gewaardeerd wordt. Het verwijderen van schadelijke kunstwerken breidt de discussie niet uit, maar beperkt deze, en creëert mogelijk nieuwe vormen van overheersing. Kritisch republikeins denken pleit voor instellingen en een cultuur van "kritische beleefdheid" waarin alle stemmen worden erkend, gehoord en gerespecteerd.
Wat interessant, en de jury vond het ook fantastisch. Hoe kwam je op dit onderwerp en jouw specifieke argument?
Mijn masterscriptie is zowel een voortzetting als het resultaat van mijn eerdere scripties. Ik schreef mijn bachelorscriptie Politicologie over pornografie vanuit een feministisch perspectief. Feminisme is heel belangrijk voor mij, en ik vond het leuk om over een controversieel onderwerp als pornografie te schrijven. Als ik terugkijk op dat stuk, zou ik best veel dingen anders hebben gedaan, maar gelukkig had ik nog twee scripties om mijn 'fouten' te corrigeren. Via mijn bachelorscriptie Filosofie kwam ik in aanraking met het republikeins denken, en ik schreef opnieuw vanuit een feministisch-republikeins perspectief, ditmaal ook over pornografie. Tijdens deze bachelor maakte ik ook kennis met filosofie in bredere zin, verder dan “alleen” ethiek en politieke theorie. Dit gaf me de vrijheid om de taalfilosofie (taalhandelingstheorie) in het raamwerk op te nemen. Toen viel alles op zijn plek voor mij. De combinatie van feminisme, republikeins denken en taalhandelingstheorie gaf me de woorden die ik nodig had om uit te drukken wat ik intuïtief als waar aanvoelde, als dat logisch klinkt. Dus voor mijn masterscriptie wilde ik opnieuw vanuit dit raamwerk schrijven, en het huidige debat over de grenzen van vrijheid van meningsuiting en kunst (denk aan de publieke debatten over ‘cancel culture’) bood me het onderwerp van kunst op een presenteerblaadje aan. Dit betekende dat het niet alleen iets was waar ik persoonlijk in geïnteresseerd was, maar ook heel relevant voor de hedendaagse samenleving. Bovendien bleek ‘kunst’ een veel moeilijker concept om over te schrijven dan pornografie – wat het ook veel leuker maakte.
Ga je verder met deze scriptie – wil je hem publiceren of er op een andere manier mee aan de slag?
Ik weet niet zeker of ik verder zal gaan met deze scriptie. Ik weet niet eens zeker of ik terugkeer naar de academische wereld – misschien een beetje een anticlimax, ik weet het. Ik heb eraan gedacht om een PhD te doen, maar ik wilde ook even iets anders proberen. Iets dat misschien een directer effect heeft op de samenleving dan schrijven over een relatief nicheonderdeel van de politieke theorie waar waarschijnlijk maar weinig mensen echt om geven. Ik vind het belangrijk, maar ik weet niet of het me op dit moment gelukkig zou maken. Ik mis het schrijven wel. Dus wie weet.
Vertel eens over het moment waarop je hoorde dat je deze prijs had gewonnen. Kreeg je een telefoontje (zoals Nobelprijswinnaars)? Heb je het gevierd?
Dat is eigenlijk een grappig verhaal – mijn scriptiebegeleider vertelde me dat ik op de shortlist stond voor deze prijs. Dat was heel leuk om te horen, maar ik had niet verwacht dat ik echt zou winnen, dus ik vergat het eigenlijk helemaal. Toen, een paar weken later, kreeg ik een bericht van een vriendin die me feliciteerde met het winnen van de prijs voor mijn scriptie. Ze had een bericht op LinkedIn gezien van de Radboud Universiteit. Ik controleerde mijn e-mails om te zien of ik iets had gemist. Eerlijk gezegd ben ik verschrikkelijk in het lezen en beantwoorden van mijn persoonlijke e-mails. Ik heb meestal een paar honderd ongelezen e-mails in mijn inbox (voornamelijk advertenties). Het bleek dat ik een week eerder al had kunnen weten dat ik gewonnen had, voordat mijn vriendin me het bericht stuurde. Ik heb het niet meteen gevierd omdat ik aan het werk was toen ik het hoorde, maar ik heb mijn ouders en zus een bericht gestuurd en mijn vriend gebeld. Ik denk dat zij nog blijer en trotser waren dan ikzelf, wat echt leuk was.
Heb je advies voor toekomstige masterstudenten en hun scripties?
Mijn advies zou zijn om te schrijven over iets waar je echt om geeft. Ook al vond ik het schrijven van mijn scriptie heel leuk, het kan moeilijk en stressvol zijn. Schrijven over een onderwerp waar je van houdt, maakt het allemaal de moeite waard.
Wijze woorden – bedankt voor je tijd, en nogmaals gefeliciteerd.