‘Humor zoekt de grenzen op en gaat daar soms overheen’, stelt neerlandicus Ivo Nieuwenhuis. Hij onderzoekt grappen en de felle reacties die daar soms op volgen. ‘Grappen kunnen bepaalde omgangsvormen in stand houden, mensen op allerlei manieren uitsluiten en zelfs ideeën of meningen onderdrukken. Dat zijn dingen die we niet graag horen over humor, want het is toch leuk en grappig en het moet toch kunnen?’
Hoewel mensen zich snel met elkaar verbonden voelen door grappen, kunnen ze ook tot verdeeldheid leiden. ‘De laatste jaren is er veel discussie rond seksisme en racisme, wat grappen over bijvoorbeeld vrouwen of mensen van kleur sneller beladen maakt’, aldus Nieuwenhuis.
Dat humor tot schandalen leidt, is niet nieuw. ‘Vooral in de jaren zestig waren er veel relletjes’, vertelt Nieuwenhuis. ‘De kerk, de politiek en het koningshuis waren terugkerende mikpunten van spot.’ Het was een tijd van grote maatschappelijke veranderingen. ‘Komieken werden grover en zochten vaker de confrontatie met de heersende macht.’
Net als in de jaren zestig ligt humor de laatste jaren onder een vergrootglas. ‘Veel grappen gaan over dingen die afwijken. Op die manier worden bestaande normen en waarden bevestigd. Dat zie je bijvoorbeeld bij racistische vooroordelen: als iemand daar een grap over maakt, kunnen mensen gaan denken dat het oké is om denigrerend over bepaalde groepen mensen te praten.’
Wat zegt de wet over grappen?
Zijn er volgens de wet grenzen aan de grappen die je mag maken? Volgens Michiel van Emmerik, universitair hoofddocent Staatsrecht, mag je in Nederland heel veel zeggen. ‘We hebben het recht op vrijheid van meningsuiting, dat in de Grondwet is vastgelegd. Een belangrijke grens die de overheid daarbij stelt, is dat grappen niet racistisch mogen zijn of oproepen tot haat en geweld.’ Hoewel grappen soms in een grijs gebied vallen, hebben rechters volgens Van Emmerik genoeg richtlijnen om te bepalen wat wel en niet kan. Ze kijken daarbij vooral naar de individuele situatie waarin de grap is verteld.
Voor cabaretiers en columnisten wordt soms een uitzondering gemaakt. ‘De context waarin de grap wordt gemaakt, is erg belangrijk’, vertelt Van Emmerik. ‘Als cabaretiers en columnisten iets aan de orde willen stellen of overduidelijk belachelijk maken, zijn ze niet direct strafbaar. Tenzij ze oproepen tot haat of geweld, dat is wel de grens.’
Geloof jij soms je oren niet bij het horen van een grap? Net als onze andere zintuigen, kunnen je oren je voor de gek houden. Wil je weten waarom je je oren niet altijd kunt vertrouwen? Of ben je benieuwd naar de wetenschap achter geluid, muziek en dans? Bezoek dan op vrijdag 12 mei 2023 Radboud Sounds in Doornroosje, een festival met muziek, lezingen, dans en meer. Meer informatie en het programma vind je hier.