Presentatie Jaarboek Parlementaire Geschiedenis 2024 – Partij en Parlement

‘Sinds het einde van de negentiende eeuw speelt de partij een centrale rol in de Nederlandse parlementaire politiek: als uitdrager van ideeën, als emancipatiemotor en als rekruteringsvehikel. De in 1879 opgerichte Antirevolutionaire Partij was de eerste moderne politieke partij. Daarna volgden er snel meer. Partijen organiseerden de verkiezingscampagnes en gingen kandidaten aandragen voor verschillende bestuursniveaus: voor het nationaal parlement en lokaal voor gemeenteraden, en later ook voor het Europees Parlement,’ memoreerde hoogleraar Ronald Kroeze, directeur van het Centrum voor Parlementaire Geschiedenis.

Ingrid van Engelshoven, verklaarde zich een ‘groot liefhebber van de ledenpartij’. Ze liep de bijdragen uit het jaarboek langs en lichtte hun kernboodschap uit. ‘Stof tot reflectie,’ concludeerde ze. De artikelen ‘helpen ons het parlementair handelen van nu te plaatsen in langere lijnen en internationaal perspectief’.

Emeritus hoogleraar Gerrit Voerman hield een toespraak over de vraag of politieke partijen intern democratisch georganiseerd moeten zijn. De Nederlandse wetgever is op dit vlak terughoudend, ook in het voorstel voor de nieuwe Wet op de politieke partijen. De wetgever wil geen inbreuk maken op de onafhankelijke positie die de politieke partijen innemen. Ook Voerman bepleitte een grote vrijheid voor politieke partijen om hun eigen organisatie vorm te geven. Hij memoreerde Geert Wilders’ geïrriteerde ‘waar bemoei je je mee?’ toen Kamerlid Pieter Omtzigt de afwezigheid van ledendemocratie binnen de PVV hekelde. Toch ziet hij de ‘ledenloze’ partij niet als het model voor de toekomst. “Het feit dat de partij van Wilders geen leden inschrijft heeft in haar bestaan regelmatig tot problemen geleid bij de werving van kandidaat-volksvertegenwoordigers,” aldus Voerman. Zo dreigt er lijstuitputting in de Eerste en Tweede Kamer en moest Wilders tijdens de formatie viermaal beroep doen op een lid van een ledenpartij. Bovendien komt de continuïteit van de partij in gevaar wanneer Wilders terugtreedt.

Tom van der Lee, ondervoorzitter van de Tweede Kamer, stelde dat de geschiedenis leert dat partijen kunnen veranderen en illustreerde dat aan de hand van zijn eigen partij GroenLinks en de PvdA.

Eerste Kamervoorzitter Jan Anthonie Bruijn benadrukte het belang van politieke partijen als verbindingsschakel tussen samenleving en politieke besluitvorming, maar stelde nadrukkelijk ook de kwetsbaarheid van de partijpolitieke vertaalslag aan de orde. Partijen draaien op goedwillende vrijwilligers en bij de vertaling van maatschappelijk ongenoegen naar politieke programma’s en wetgeving speelt toeval een niet te onderschatten rol. 

Daniel Wigboldus, voorzitter van het college van bestuur van de Radboud Universiteit, ten slotte, benadrukte het belang van parlementaire geschiedschrijving. Recente CPG-publicaties zoals het Jaarboek kwalificeerde hij zelfs als ‘geschiedschrijving van de toekomst’.

Over het Jaarboek 

Het jaarboek bevat artikelen van Ruud Koole over politieke partijen in de parlementaire democratie en van Marnix Beyen over de effecten van een nationale kieskring op het partijlandschap. Pepijn Corduwener en Niels Graaf confronteren de Nederlandse praktijk van partijregulering en de juridische en politieke discussie daarover met die in Frankrijk en Duitsland. Maartje Janse gaat in haar artikel in op de verhouding tussen politieke partijen en sociale bewegingen. Naomi Woltring schrijft over hoe vooral een epistemische gemeenschap van economen en niet zozeer een ‘partijkartel’ het mededingingsbeleid hervormde. Joost Sillen en Eva van Vugt gaan in op de verhouding tussen partij, grondwet en volksvertegenwoordiger in de jaren dertig. En Constant Hijzen schrijft over de rol van de Kamercommissie voor de Binnenlandse Veiligheidsdienst bij de bescherming tegen doorgeschoten communismebestrijding. Fons Meijer en Alexander van Kessel analyseren het debat over de regeringsverklaring van het kabinet-Schoof. Van Kessel introduceert ook een bijzonder brondocument over de aanwijzing van Van Agt als lijsttrekker van het CDA. Anne Bos bespreekt de notulen van de ministerraad na de moord op Theo van Gogh, november 2004. Wilma Borgman en Ronald Kroeze interviewen CDA-fractievoorzitter Henri Bontenbal. Bovendien bevat het jaarboek een analyse van het taalgebruik in het parlement, necrologieën, boekbesprekingen en de parlementaire kroniek van september 2023 tot en met augustus 2024.

Bekijk hier de inhoudsopgave (pdf)

Sinds 1999 brengt het Centrum voor Parlementaire Geschiedenis jaarlijks het Jaarboek Parlementaire Geschiedenis uit.  De redactie bestaat uit Wilma Borgman, Rowin Jansen, Alexander van Kessel, Ronald Kroeze, Jan Ramakers, Diederik Smit en Naomi Woltring. Het Jaarboek Parlementaire Geschiedenis 2024 is te bestellen bij Boom.  

Foto’s: Hans Kouwenhoven