Radboud Science Awards 2024 voor onderzoek naar slavenregisters, zwarte gaten en stress

Verhalen uit de slavenregisters

Ons slavernijverleden is door onderzoekers tot voor kort vooral beschreven vanuit westers perspectief. Om hier verandering in te brengen is Coen van Galen de samenwerking aangegaan met historici, archivarissen en burgers uit Suriname, de Antillen en Nederland. Deze samenwerking heeft als doel om alle bevolkingsarchieven van Suriname en de Antillen online doorzoekbaar te maken. Zo ontstaat de mogelijkheid om het perspectief van mensen in slavernij zelf te onderzoeken. Voor nakomelingen betekent dit de mogelijkheid om het verhaal van hun voorouders vanuit eigen perspectief te vertellen. Dit alles heeft een grote rol gespeeld bij het ontstaan van een golf aan boeken, toneelstukken, podcasts en televisieseries waarin mensen verbinding zoeken met hun koloniale verleden. De databases van slavenregisters van Suriname en Curaçao zijn in 2023 zelfs uitgeroepen tot werelderfgoed.

Binnen het klasproject gaan leerlingen op speurtocht door de verschillende bronnen (zoals krantenartikelen, weglopersberichten, politieberichten en slavenregisters) om zoveel mogelijk te ontdekken over de levens van mensen die tot slaaf waren gemaakt. Zo reconstrueren de leerlingen zelf de verhalen van individuen in slavernij en maken kennis met de onvoorstelbare omstandigheden waarin zij moesten leven. Onderweg leren ze ook de bronnen op waarde te schatten. Want hoewel ze op zoek gaan naar het perspectief van tot slaaf gemaakte mensen, zijn veel bronnen juist afkomstig van de personen en instellingen die de slavernij in stand hielden. 

Dit project wordt aan scholen aangeboden in de vorm van een lesbrief en een klassenbezoek. 

De muziek van zwarte gaten

Béatrice Bonga doet baanbrekend onderzoek naar zwarte gaten. Zwarte gaten zijn ontzettend moeilijk te onderzoeken omdat ze alles, dus ook licht, in de omgeving aantrekken. Je kunt ze daarom op geen enkele manier direct waarnemen. Om toch onderzoek te doen naar zwarte gaten wordt gemeten hoe de zwarte gaten hun omgeving beïnvloeden: hoe ze de beweging van sterren veranderen, hoe ze sterren ‘opeten’ en hoe het licht eromheen zich gedraagt. Als twee zwarte gaten samensmelten dan worden in dit proces zwaartekrachtgolven uitgezonden. Béatrice Bonga levert een belangrijke bijdrage aan het onderzoek naar deze zwaartekrachtgolven. De schoonheid van zwaartekrachtgolven is dat ze worden gekenmerkt door complexe frequenties (bekend als quasinormale modi of QNM's), die enigszins lijken op de muzikale tonen van muziekinstrumenten. Deze frequenties kunnen op aarde worden gemeten en vormen een belangrijke basis in het onderzoek naar zwarte gaten. 

Tijdens het klasproject maken leerlingen op een actieve manier kennis met het onderzoek naar zwarte gaten. Op verschillende manieren onderzoeken leerlingen zowel zwaartekracht als objecten die ze niet direct kunnen waarnemen. In parallel met het onderzoek naar zwarte gaten bepalen ze op basis van de frequentie (toonhoogte) van niet-zichtbare objecten om welk object het gaat. Met behulp van fotografie nemen ze objecten indirect waar via hun schaduw. 

Stressdetectives: de speurtocht naar stress 

Stress is een groot maatschappelijk probleem. Te veel stress kan ziekmakend zijn, zeker langdurige stress. Maar wat stressvol is en wanneer stress echt problematisch wordt, verschilt per persoon. Erno Hermans onderzoekt hoe het brein zich kan aanpassen aan stressfactoren. Zijn onderzoek gaat zowel over de acute effecten van stress op cognitie, geheugen, en aanpassingsvermogen, als over de gevolgen van blootstelling aan langdurige stress tijdens de ontwikkeling. De detectie van stress en het bevorderen van veerkracht staan centraal in zijn onderzoek. Het uiteindelijke doel van dit onderzoek is het ontwikkelen van nieuwe behandelingen en preventie op het gebied van stress-gerelateerde ziekten. Het gebruik van aan smartphone gekoppelde draagbare meetapparatuur (wearables) zodat mensen (in de toekomst) zelf hun mentale gezondheid kunnen monitoren speelt daarbij een belangrijke rol. 

Erno Hermans heeft een aantal klassen uitgenodigd om bij het Donders Instituut op de Radboud Universiteit langs te komen. Daar krijgen leerlingen een demonstratie van een hersenscan. Met behulp van een MRI-scanner wordt stress in het brein live zichtbaar gemaakt. Leerlingen gaan ook zelf stressreacties onderzoeken. Daarbij maken ze onder andere gebruik van de genoemde wearables om de fysieke stressreacties zoals hartslag en huidgeleiding (de mate waarin de huid door zweten elektriciteit kan geleiden) te meten.