Sander Schimmelpenninck en Kees Verhoeven waren te gast op het symposium The Future of the Mind, georganiseerd door Radboud Healthy Brain. Tijdens dit symposium kwamen experts samen om te onderzoeken wat de impact is van digitale technologie op ons individuele welzijn.
Op middelbare scholen is een smartphoneverbod tegenwoordig heel normaal en als het aan voormalig politicus Verhoeven ligt, volgt een verbod in de Tweede Kamer snel. ‘Twitter was eerst een gezellige plek, maar rond 2016, met het Oekraïne-referendum, vond er een omslag plaats.’ Inmiddels zijn laster, leugens en haatzaaierij er aan de orde van de dag, constateren Schimmelpenninck en Verhoeven.
In de serie Sander versus de socials (2023) onderzocht Schimmelpenninck de invloed van sociale media op polarisatie, bedreigingen en het vertrouwen in democratische instituten. Een van zijn conclusies: sociale media vormen op meerdere manieren een bedreiging voor de democratie. ‘Maar daar zijn we ons onvoldoende van bewust’, stelt Schimmelpenninck. ‘Steeds meer mensen verlaten de politiek door de haat die ze over zich heen krijgen, terwijl veel talentvolle jongeren om diezelfde reden niet eens aan een politieke carrière beginnen.’ Tegelijkertijd zijn politici onderdeel van het probleem door hun onlinegedrag. Schimmelpenninck: ‘Kamerleden zitten tijdens debatten continu op hun telefoontjes. Ze krijgen geen besluit meer genomen.’
Nieuwe domheid
Volgens Schimmelpenninck creëert ons digitale gedrag een nieuwe vorm van domheid. ‘Een soort dwaasheid waarbij we tegen ons eigen belang in handelen, want in wezen zijn we gewoon verslaafd aan onze smartphone.’ Die domheid staat overigens los van intelligentie, benadrukt Schimmelpenninck. ‘Veel intelligente mensen gedragen zich online heel dom.’
Dat smartphonegebruik ook ons brein beïnvloedt moge duidelijk zijn. Als je constant op je telefoon scrolt, wordt je reflexbrein aangejaagd. Tegelijkertijd wordt je denkbrein geblokkeerd, dat juist onafgebroken aandacht nodig heeft om taken optimaal uit te voeren Je raakt dus sneller afgeleid en je kan je minder goed focussen. ‘Bovendien’, vertelde Schimmelpenninck tijdens het symposium, ‘kun je al die tijd op sociale media ook besteden aan dingen waarmee je je brein wél positief stimuleert. Een boek lezen bijvoorbeeld.’ Verhoeven vult aan: ‘We hebben minder innerlijke rust, zijn bang om even niets te doen te hebben.’
Modereren en detoxen
In welke richting moeten we de oplossingen zoeken? Verhoeven: ‘Een eerste stap is vaker je telefoon wegleggen en van sociale media af gaan, al is dit makkelijker gezegd dan gedaan. ‘Zeker voor jonge professionals die soms juist sociale media nodig hebben om zichzelf te kunnen presenteren.’ Om online haat en bedreiging tegen te gaan, pleit Schimmelpenninck voor betere moderatie op sociale media. ‘Offline hebben we heel duidelijke regels die de vrijheid van meningsuiting begrenzen, maar online lijken die regels niet te gelden. Laten we als Europa kijken hoe we onze digitale dorpspleinen zo kunnen inrichten dat ze het collectief ten goede komen.’
Healthy Brain
Healthy Brain is een campusbreed initiatief waarbinnen professionals van de Radboud Universiteit, Radboudumc en HAN samenwerken en streven naar maatschappelijke impact. We verbinden bestaande initiatieven en activiteiten uit verschillende velden en vergroten zo door een inter- en transdisciplinaire benadering de kansen voor de campus om verschil te maken in de wereld. Het doel is om de kracht van de campus als geheel te benutten om bij te dragen aan maatschappelijke uitdagingen en kwesties.