Taalkunde in het schoolvak Nederlands

Ontwerpers: Jiska Koemans en Marthe Scholten
Studie: Taalwetenschap       
School: Stedelijke Scholengemeenschap Nijmegen
Begeleidende docent: Gé Verstegen
Schoolvak: Nederlands
Onderwerp: Taalkunde in het schoolvak Nederlands

Wens en doel

Momenteel wordt er op middelbare scholen in het vak Nederlands weinig aandacht besteed aan taalkunde. Toch is taalkunde een belangrijk onderdeel van de Nederlandse taal en wordt het in veel lesmethodes voor de middelbare school aangeboden. Wat echter niet gebeurt is dat deze onderwerpen tijdens de lessen Nederlands ook behandeld worden. Op veel scholen valt taalkunde niet binnen het curriculum voor het schoolvak Nederlands, het is dan ook geen examenstof.

Het overkoepelende leerdoel is de leerlingen kennis bij te brengen over een breder aspect van taal, door ze op een andere manier met taal bezig te laten zijn. Doel was leerlingen laten inzien dat taalkunde in veel aspecten van het vak Nederlands naar voren komt. In het materiaal is gekozen voor taalkundige onderwerpen die gekoppeld kunnen worden aan bepaalde aspecten van het vak, zoals grammatica en spelling. Hiermee ervaren leerlingen dat taal meer is dan regels en ezelsbruggetjes, en dat een bepaalde mate van taalkundige kennis kan helpen om de Nederlandse taal beter te begrijpen.

Leerdoel les 1: De leerlingen kennis laten maken met taalkunde en voorbereiden op de lessenreeks. Antwoord geven op vragen als ‘wat is taalkunde?’ en ‘waar houden taalwetenschappers zich mee bezig?’. Laten ervaren wat de taalkundige onderbouwing van ’t kofschip is en laten ervaren hoe plaats van articulatie werkt en hoe klanken gemaakt worden.

Leerdoel les 2 en 3: De leerlingen laten zien dat taalgebruik afhankelijk is van sociale context en dat beide elkaar altijd beïnvloeden, door ze op een creatieve manier aan de slag te laten gaan met taal.

Leerdoel les 4: De leerlingen laten beseffen dat er verschillende structuren in talen zitten en dat taal een logische opbouw/samenhang heeft, en dat je met begrip van deze structuren niet per se begrip van betekenis nodig hebt om de taal te kunnen analyseren. Daarnaast de leerlingen kennis laten krijgen van bepaalde relevante begrippen aan de hand van een artikel.

Omschrijving van het ontwerp

De eerste les bestaat uit een inleidende presentatie en twee opdrachten over fonetiek. op basis van informatie uit het boek Understanding Phonology (Gussenhoven, C., Jacobs, H., 2011). Er is gekozen voor een opdracht waarbij het erg belangrijk is dat de leerlingen de klanken zelf uitspreken zodat ze hierdoor ervaren hoe klanken geproduceerd worden en waar in de mond dit plaatsvindt.

Het materiaal voor de tweede en derde les is als blokuur ontworpen. In deze twee lessen moeten de leerlingen op een creatieve manier aan de slag met taal, door bij een filmpje zelf een nieuwe tekst te schrijven. Deze tekst moet contrasteren met de originele tekst en daarmee ook met de situatie die in het filmpje naar voren komt. Het blokuur begint met een filmpje van LuckyTV, waarna deze besproken wordt om de leerlingen te laten beseffen dat het taalgebruik dat bij de situatie geschreven is best vreemd is. Hierop volgt een filmpje waarin het taalgebruik wel aansluit bij de situatie. Daarna krijgen de leerlingen de opdracht te lezen, welke in twee versies geschreven is. De versie die ze als eerste lezen is geschreven in informele ‘jongerentaal’, de tweede versie is geschreven in formele taal. De informele versie contrasteert met de manier waarop ze normaliter opdrachten aangeleverd krijgen. Hier wordt dus nogmaals geschetst hoe bepalend context kan zijn voor taalgebruik. Na het bespreken van het filmpje en de opdracht moeten de leerlingen zelf aan de slag. Ze moeten een filmpje zoeken, hier een nieuwe, contrasterende tekst onder schrijven en deze vervolgens voor de klas voordragen.

In les 4 gaan de leerlingen aan de slag met morfologie. Ze moeten verschillende opdrachten doen, waarbij twee gericht zijn op het Nederlands. Twee opdrachten zijn gericht op buitenlandse talen.

Resultaten AnswerGarden: Wat weten jullie over taal en taalwetenschap?

Materiaal downloaden

Docentenhandleiding
Opdrachtenboekje Leerlingen - Wat is Taalkunde
Powerpoint (pptx, 369 kB)