De kunstdocent is een homo universalis

Sinds dit jaar werk ik op De Nieuwste School in Tilburg, een school met een vernieuwend onderwijsconcept. Ik bouw voort op het programma van mijn voorgangster en werk dit jaar zodoende met haar opdrachten. Dat is ontzettend leerzaam en interessant, want ik duik steeds in het hoofd van iemand die heeft gezocht naar minder traditionele manieren om het kunstvak in te richten. Deze periode ga ik met mijn v5-groep aan de slag met Speculative Design, een vorm van toegepaste kunst die niet zozeer gericht is op het oplossen van hedendaagse problemen, maar op het heroverwegen van mogelijke toekomsten.

Bij het voorbereiden van die opdracht dwaalden mijn gedachten naar mijn lessen over de Hofcultuur waar ik met havo 4 aan werkte, en dat een kunstdocent van nu wellicht ook als homo universalis gezien kan worden: je bent bezig met kunstgeschiedenis (vaak ook nog in verschillende disciplines), geschiedenis en taal, en hebt daardoor theoretisch een flinke kennisbasis. Aan de andere kant ben je een scheppende persoon, op allerlei verschillende vlakken. Je schept je eigen opdrachten – ik ken eigenlijk geen kunstdocenten die alleen maar met methodes werken –, je bent bezig je leerlingen te leren om zelf te creëren en veel kunstdocenten hebben zelf ook nog een eigen kunstpraktijk.

In de opdracht rondom het Speculative Design zitten verbanden tussen heel veel verschillende vakgebieden. Het thema dat ik heb gekozen is ‘luisteren’, en ik hoop dat leerlingen bewust gaan nadenken over hoe mensen met elkaar omgaan en hoe ze met zichzelf omgaan. Door dat ook nog te gaan koppelen aan hoe het luisteren een rol speelt in de mogelijke toekomsten die er zijn, doe je een beroep op veel hoge denkvaardigheden rondom processen, het denken in concepten en metacognitieve vaardigheden. Al deze vaardigheden zetten de leerlingen in om een vorm van toegepaste kunst te gaan creëren, de denkvaardigheid die in de taxonomie van Bloom als hoogste denkvaardigheid wordt gezien. (Een oud-leerling zei eens: ‘kunst is écht het meest onderschatte vak dat er is’, als haar vrienden haar weer eens hadden zitten plagen dat ze naar de knip-en-plak les moest. Maar haar frustratie was terecht, want de meeste leerlingen – en wellicht ook: hun ouders – hebben geen idee van wat je allemaal voor kennis en vaardigheden opdoet bij dit vak, buitenstaanders zien het meer als een soort knutseluurtje. Het vak Kunst wordt daardoor in het keuzeproces van een vakkenpakket door veel leerlingen niet als optie gezien, helaas.)

Voor mij was Speculative Design helemaal nieuw en het vroeg me dus ook best wat voorbereidingstijd om me hierin te verdiepen. Het is een superinteressant vakgebied en ik ben ontzettend nieuwsgierig naar hoe leerlingen hiermee aan de slag gaan. Het onderzoek gaat een grote rol spelen en leerlingen mogen zich met alle vakgebieden van toegepaste kunst gaan bezig houden; dat kan dus nog alle kanten op gaan. Dat betekent dat ik gedurende de komende weken wellicht steeds de inhoud van mijn les wat zal moeten gaan bijschaven, nieuwe bronnen zal zoeken en heel diverse uitingsvormen als eindresultaat ga krijgen. Dit is hoe ik onderwijs het mooiste vind: lesgeven is op deze manier net zo goed een leerproces voor mijzelf als voor mijn leerlingen.

Het switchen tussen zoveel verschillende soorten werk gaat ogenschijnlijk met veel sprezzatura, maar vraagt toch veel van ons. Lesprogramma’s voor kunst algemeen, kunst beeldend, CKV, de onderbouw: het is fijn als je als kunstdocent gezegend bent met een goed organisatorisch talent om de ballen in de lucht te houden. De kunstdocent die constant bezig blijft met het verbreden en verdiepen van zijn vak verdient dus heel wat veren in z’n spreekwoordelijke reet. Want wij zijn van álle markten thuis: de kunstdocent is de Leonardo van deze tijd en daar mogen we echt erg trots op zijn!