Het boek, de film, of toch de game? De strijd om de aandacht van de leerling.
Het is een dinsdagochtend eind december, het eerste uur. Buiten is het nog donker en de leerlingen druppelen langzaam het lokaal binnen. Na mijn welkom en instructie kijken veel leerlingen in de klas nog wat versuft om zich heen voor ze zich over de opgaven buigen. Een meisje voorin gaat echter vol energie aan de slag. Haar achterbuurman vraagt haar: ‘Waarom werk je zo snel? We hebben toch nog de hele les?’ Ze draait zich om en antwoordt: ‘Dan kan ik nog even lezen!’ Meteen gaat ze weer recht zitten en mist daardoor de verbijsterde gezichtsuitdrukking van haar klasgenoot. Een kwartier later legt ze haar pen neer, nestelt zich zijdelings op haar stoel met de rug tegen het raam en slaat haar leesboek open.
Voor een docent zijn dit soort momenten natuurlijk geweldig om te zien. Toch gaat het hier om een uitzonderlijke situatie: helaas delen niet veel leerlingen het enthousiasme van dit meisje voor het lezen van boeken. De meesten van hen komen nog maar moeilijk zelfstandig over de drempel heen om een boek te lezen en daardoor probeer ik ze als docent te motiveren door het introduceren van apps zoals Goodreads of ze tips te geven over boeken die ik zelf graag lees. Zelfs met deze inspanningen zullen veel leerlingen voor een toets dan toch eerder de samenvatting lezen op Scholieren.com of, als die bestaat, een verfilming kijken.
Het lezen voor school gaat dus moeizaam, laat staan dat leerlingen nog lezen voor hun eigen plezier. Eeuwig zonde en ergens ook wel vreemd aangezien ze zich in hun vrije tijd door andere media graag laten meeslepen door verhalen. Zo is het bingen van series op Netflix leerlingen absoluut niet vreemd. Daarnaast zijn narratieve elementen in de ontwikkeling van onder leerlingen populaire (single player) videogames door de jaren heen steeds belangrijker geworden. Nu loop ik het gevaar om deze verschillende media te veel over één kam te scheren, maar je zou kunnen stellen dat elementen van storytelling leerlingen wel degelijk aanspreken. Waarom blijft het boek dan toch op de plank liggen, terwijl de console wel wordt aangezet?
Ik hoor vaak van leerlingen dat ze vroeger (op de basisschool) lezen wel leuk vonden, maar het in hun tienerjaren niet meer doen omdat ze te druk zijn met andere verplichtingen. De zomervakantie vormt een uitzondering, want er zijn genoeg leerlingen die dan toch voor een boek kiezen om zich te ontspannen naast het zwembad of op het strand. In de drukke dagelijkse praktijk van school, baantjes, sport, en de talloze andere verplichtingen die leerlingen ervaren, wint de film of de game van het boek. Naast de tijdsinvestering spelen hierbij natuurlijk ook de verkorte aandachtspanne en de voorkeur voor visueel materiaal een rol; allemaal effecten die we terug kunnen leiden naar het gebruik van sociale media onder onze jongeren.
Tijd vrijmaken in de les om de leerlingen ‘vrij’ te laten lezen kan helpen. Zo ziet de docent erop toe dat er in ieder geval een begin wordt gemaakt met het lezen van een boek, in de hoop dat de leerlingen daarna gegrepen worden door het verhaal. Het kiezen voor het juiste boek is hierbij belangrijk en gelukkig zijn er sites die leerlingen (én docenten) daarbij kunnen ondersteunen. Voor Engels is dat bijvoorbeeld Novellist.nl, waar boeken worden ingedeeld op niveau, mét synopsis. Daarnaast denk ik dat het goed is om films en games niet af te doen als inferieur, maar om ze juist te gebruiken om de overeenkomsten tussen deze media en literatuur te laten zien.
De effecten van sociale media die ons leesvaardigheidsonderwijs bemoeilijken zullen we als docenten én als maatschappij niet gemakkelijk weten uit te drijven. Toch hoop ik door de eerder genoemde tips tot uitvoering te brengen in mijn eigen lespraktijk meer momentjes tegen te komen zoals die op de eerder beschreven dinsdagochtend. Hopelijk verandert die blik van verbijstering bij de klasgenoot in kwestie in de nabije toekomst in een van begrip.