Please fasten your seatbelts...
Door: Valerie Meessen
Examentijd betekent vaak examenstress, en dat fenomeen is niet alleen van toepassing op leerlingen, maar ook op leraren en scholen. Na een jaar vol nieuwe ontwikkelingen in verband met corona, en bijkomstige onzekerheden, waaronder over het wel/niet afnemen van het centraal schriftelijk, zijn we nu nog een kleine maand verwijderd van de laatste fase waarin onze leerlingen (als het goed is!) hun middelbare schoolperiode gaan afsluiten.
Een spannende periode waarin ik zie dat veel van mijn collega’s en ik nog ons uiterste best doen om de leerlingen zo goed mogelijk op het examen voor te bereiden, wat in schril contrast staat met de uitspraken van enkele havoleerlingen (‘het komt wel goed mevrouw’). Docenten zijn er in ieder geval maar druk mee: PTA’s moeten worden afgerond, herkansingen nagekeken, proefexamens georganiseerd. Scholen halen daarnaast ook nog vaak (externe) examentraining in huis, om nét dat laatste zetje richting het eindexamen te geven. Alles voor de leerling, maar letten we ook nog op onszelf? Het lijkt soms wel alsof niet alleen de leerlingen, maar ook de docenten en scholen straks in mei op examen gaan.
De coronacrisis heeft extra druk en onzekerheden met zich mee gebracht. De media spreken al langer over ‘leerachterstanden’. De vragen hoe dit zo snel mogelijk kan worden bijgewerkt, en wat voor effect dit zal hebben op de examenresultaten blijft onderwijsprofessionals bezighouden. De werkdruk onder deze omstandigheden is toegenomen: menig docent voelt zich in ieder geval medeverantwoordelijk voor de uiteindelijke resultaten van zijn of haar leerlingen.
In het kader van nascholing woonde ik een aantal weken geleden een online lezing bij van onderwijskundig onderzoeker Pedro de Bruyckere rondom het thema ‘meer leren en meer motiveren op de havo’. Zijn blik op de huidige situatie was anders en verfrissend. Hij stelde voor om niet langer over leerachterstanden te spreken, maar eerder over leervertraging. Een verschil in woordkeuze waarmee wordt gehint naar iets dat in te halen valt, een positievere benadering in plaats van het gebruik van de statischere term ‘achterstand’ .
Belangrijker was echter dat de Bruyckere de negatieve aspecten van het afstandsonderwijs niet bagatelliseerde, maar vertrouwen toonde in de professionaliteit en de flexibiliteit van de docent (en in het laatste geval, ook van de leerling). De lockdowns hebben ervoor gezorgd dat de leeromstandigheden afgelopen jaar verre van optimaal waren, maar wat hebben docenten laten zien hoe goed ze dit soort extreme situaties kunnen opvangen. De Bruyckere heeft gelijk. Collega’s die ik voorheen zou hebben geclassificeerd als lichtelijk digibeet zie ik nu Teamsvergaderingen leiden, en voorzichtig experimenteren met educatieve apps die interactie in de les mogelijk maken zoals Lessonup, Socrative en dergelijke. Hier hadden zij zich voorheen nooit aan durven wagen. Dit alles om de leerlingen, ook op afstand, zoveel mogelijk bij de lessen te betrekken, zoveel mogelijk hulp aan te bieden voor het eindexamen, en het beste te maken van de situatie zoals die nu is.
Hier mogen we als docenten trots op zijn, maar in dit opzicht moeten we ook wat beter op onszelf letten. We willen klaarstaan voor de leerlingen, maar soms lopen we met al onze goede bedoelingen onszelf voorbij. Dit werkt contraproductief: ook leerlingen hebben er het meeste baat bij als de docent hen met energie kan begeleiden richting het eindexamen.
Het meest sprekende beeld wat de Bruyckere liet zien om deze valkuil te illustreren was de welbekende veiligheidsinstructie die je normaal in vliegtuigen hoort. Terwijl de stewardessen zwaaien om te laten zien waar de nooduitgangen zich bevinden, klinkt er een stem die instructie geeft over het opzetten van zuurstofmaskers: Please place the mask over your own mouth before assisting others. Dit geldt ook voor docenten: denk aan je eigen welzijn, want dat is, uiteindelijk, ook de beste manier om je leerlingen te helpen.
Ook mogen we best wat meer vertrouwen hebben in onze eigen deskundigheid en professionaliteit, welk effect de coronacrisis dan ook mogen hebben gehad op onderwijskundig gebied. Wellicht kunnen we in dat opzicht nog iets leren van het zelfvertrouwen van onze havisten: het komt wel goed.