Propaganda in de Romeinse Keizertijd

Tijdens de eerste eeuw voor Christus veranderde de Romeinse Republiek in het Romeinse Keizerrijk. Deze verandering gebeurde niet ineens en kon ontstaan door meerdere complexe processen ten tijde van de eerste eeuw voor Christus. Nadat Julius Caesar werd vermoord omdat men van mening was dat er in de Romeinse Republiek niet één persoon zoveel macht mocht hebben, ontstond er de kans voor Octavianus om juist deze individuele machtspositie op te eisen. Hij werd uitgeroepen tot keizer Augustus en de Keizertijd was begonnen. De macht en positie van Augustus en van alle daaropvolgende keizers was echter niet vanzelfsprekend in een samenleving die gewend was aan een Republikeinse staatsvorm waarbij de macht bij veel verschillende personen en instanties lag. De manier waarop Augustus zijn positie wist te verwerven en de keizers hun macht wisten te legitimeren is zeer interessant om te onderzoeken.

Een belangrijk begrip dat hierbij naar voren komt is het gebruik van propaganda. Zoals in de hedendaagse politiek gebruik wordt gemaakt van populisme en soms zelfs van propaganda werd dit door de geschiedenis heen ook gedaan; zeker ook in de Romeinse wereld. Ondanks dat de Romeinse keizers naar mate te tijd vorderde steeds meer als alleenheerser konden optreden, moesten zij zich vaak wel verantwoorden aan nog bestaande instanties uit de Republikeinse tijd, waaronder met name de senaat. Daarnaast was het belangrijk voor de keizers om ‘populair’ te blijven bij het volk, omdat een negatief beeld vaak kon leiden tot opstanden of moordaanslagen. Hiervoor gebruikten zij vaak verschillende vormen van propaganda gericht op verschillende doelgroepen.

Ten eerste moesten de keizers ervoor zorgen dat ze in het elitaire politieke speelveld legitimatie hadden. Hun politieke machtspositie moest herleidbaar zijn op familiale of andere banden met voorgaande keizers. Op deze manier probeerden de keizers zich vaak te spiegelen aan goede keizerlijke voorgangers en zich juist af te zetten tegen slechte voorgangers. Veruit het meest belangrijke voorbeeld van een goede voorganger was Augustus zelf. Bij keizer Vespasianus is dit erg duidelijk te zien. Deze keizer komt aan de macht als eerste keizer van een nieuwe dynastie, die geen familie was van Augustus. Hij was een directe opvolger van de zeer onpopulaire Nero en moest zich hier dus tegen afzetten. Dit deed hij met name door zich in zijn bouwprogramma te richten op bouwwerken voor het volk, in tegenstelling tot Nero die met name luxueuze gebouwen voor zichzelf liet bouwen.

Dit is een enkel kort voorbeeld van het gebruik van propaganda in de Romeinse Keizertijd, maar zo is er nog veel meer om te onderzoeken.

Interessante vragen

• Op wat voor manieren gebruikten Julius Caesar en/of Augustus propaganda om hun positie als alleenheerser in een Republiek te legitimeren?
• Op wat voor manieren baseerden keizers zich ter legitimatie op het voorbeeld van keizer Augustus?
• Op wat manieren zetten keizer zich af tegen voorbeelden van keizers ter legimitatie van hun eigen positie?
• Welke rol speelde het Romeinse volk bij de legitimatie van de machtspositie van Romeinse keizers?
• Welke middelen van communicatie gebruikten Romeinse keizers om hun propaganda te verspreiden?
• Op welke manieren zijn vormen van propaganda terug te zien in de literatuur en kunst van de Romeinse keizertijd?
• Op welke manieren gebruikten keizers hun bouwprogramma’s en -projecten voor propagandistische doeleinden?

Bronnen & Literatuur

• Fantham, E., ‘The Performing Prince’, in: A Companion to the Neronian Age, eds. Buckley, E. en Dinter, M. T. (Oxford 2013) 17-28.
• Geiger, J., The First Hall of Fame (Leiden 2008).
• Goodman, P. J., ‘Twelve Augusti’, Journal of Roman Studies 108 (2018) 156-170.
• Hekster, O., ‘The Roman Army and Propaganda’, in: A Companion to the Roman Army, eds. Erdkamp, P. (Oxford 2007) 339-358.
• Hurley, D. W., ‘Biographies of Nero’, in: A Companion to the Neronian Age, eds. Buckley, E. en Dinter, M. T. (Oxford 2013) 29-44.
• Omissi, A., Emperors and Usurpers in the later Roman Empire: Civil War, Panegyric and the Construction of Legitimacy (Oxford 2018).
• Rawson, E., ‘Caesar: civil war and dictatorship’, in: Cambridge AncientHistory9 (Cambridge 1994) 424-467.
• Zissos, A., A Companion to the Flavian Age of Imperial Rome (Oxford 2016).
• Meer literatuur is uiteraard te vinden via Google Scholar.

Deze handreiking voor een profielwerkstuk is gemaakt door de Faculteit der Letteren.