Zoek in de site...

Delen

Symboliek in de schilderkunst

Een veelvoorkomend onderdeel van de schilderkunst en een middel voor de kunstenaar om zijn ideeën uit te drukken is symboliek. In het Van Dale-woordenboek wordt een symbool omschreven als

  1. “waarneembaar teken dat iets abstracts uitbeeld=, zinnebeeld” en
  2. “teken dat een (wiskundig, natuurkundig, enz.) begrip voorstelt”.

Een symbool is dus een afbeelding die tegelijk met het afgebeelde ook een niet afgebeeld begrip of idee vertegenwoordigt. Zo staat een uil bijvoorbeeld voor wijsheid.

Een kunstenaar die veel gebruikt maakt van symboliek is de Nederlandse schilder Johfra. In de jaren 1970 maakte hij een reeks schilderijen van de sterrenbeelden die later werden gereproduceerd in posters (zie afbeelding). In deze posters maakt Johfra gebruik van symboliek van de sterrenbeelden en met welk element zij zijn verbonden: water voor Vissen, Kreeft en Schorpioen, vuur voor Leeuw, Ram en Boogschutter, aarde voor Stier, Maagd en Steenbok, lucht voor Waterman, Weegschaal en Tweelingen. Daarnaast zijn de sterrenbeelden verbonden met Egyptische symbolen, zoals bij Weegschaal het geval is. Daar is te zien hoe de Egyptische goden Anubis en Hathor (ook wel Maat genoemd) een ziel wegen om te bepalen of deze mag toetreden tot het dodenrijk.

Johfra was daarmee nog niet klaar. Hij was zelf enige tijd lid van een christelijke sekte, de Rozenkruisers, en zodoende stopte hij symbolen van deze sekte in zijn schilderijen. Het meest directe voorbeeld is te vinden in het schilderij Maagd, waar rechtsonder op het schilderij een rood boek ligt met de letter M op de kaft. Dit boek is een van de belangrijkste boeken in de leer van de Rozenkruisers. Johfra heeft verder nog symbolen van de Joodse Kabbala en de tarot verstopt in deze schilderijen.

johfra

Afbeelding: Johfra Bosschart, Zodiac Series (https://doorofperception.com/2018/09/johfra-bosschart-zodiac-paintings/).

Zo zie je dat een kunstenaar symboliek van verschillende religies en uit verschillende delen van de wereld kan gebruiken om zijn ideeën uit te drukken. Symboliek hoeft zich niet te beperken tot figuren en voorwerpen. Niet-figuratieve kunst (kunst zonder figuren of mensen) of abstracte kunst kan ook symboliek bevatten. Dit gebeurt dan bijvoorbeeld door middel van kleur, vorm of de titel van een kunstwerk. Een voorbeeld van een abstracte kunstenaar die dit doet is Barnett Newman. Zijn schilderij Cathedra (zie afbeelding) bestaande uit twee donkerblauwe vlakken en één witte en een zwarte lijn, is verbonden met het idee van de troon van God in een visioen uit de Bijbel.

Newman_Cathedra

Afbeelding: Barnett Newman, Cathedra (https://www.verenigingrembrandt.nl/nl/kunst/cathedra).

Interessante vragen

  • Wat betekent de symboliek in een schilderij? Waar komt deze symboliek vandaan (religieus, volksverhalen, bijgeloof)?
  • Welke symbolen in een schilderij kunnen verschillende betekenissen hebben?
  • In hoeverre vormen de verschillende symbolen in een schilderij een geheel (of juist niet)?

Bronnen en Literatuur

Deze handreiking voor een profielwerkstuk is gemaakt door de Faculteit der Letteren.

Delen