Burgemeester: door burgers laten kiezen of niet?
Wat is de beste regeling voor de aanstelling van de burgemeester?
De burgemeester wordt door de regering (‘Kroon’) benoemd. De gemeenteraad en de commissaris van de Koning spelen in het voortraject een belangrijke rol, want zij selecteren de kandidaten en de gemeenteraad draagt uiteindelijk een kandidaat voor benoeming voor. Dit kan in de naaste toekomst gaan veranderen. Sinds 21 december 2018 is artikel 131 van de Grondwet gewijzigd. In dat artikel was geregeld dat de regering (‘Kroon’) de burgemeester benoemt. Artikel 131 bepaalt voortaan dat de wetgever in een wet regelt op welke manier de burgemeester wordt aangesteld. De wetgever zal binnen afzienbare tijd een keuze maken over de aanstellingswijze. Over dit onderwerp is in het verleden al veel gediscussieerd. De meningen zijn flink verdeeld. De meest voorkomende varianten zijn de volgende: 1. een rechtstreeks gekozen burgemeester en 2. een door de gemeenteraad benoemde burgemeester. Binnen deze varianten zijn allerlei verschillende regelingen mogelijk.
Een verandering van de wijze van aanstelling van de burgemeester kan grote gevolgen hebben. De burgemeester is nu een functionaris die een vrij onafhankelijke rol speelt binnen het gemeentebestuur. Hij is onder meer voorzitter van de gemeenteraad en van het college van burgemeester en wethouders en heeft dus met het hele gemeentebestuur veel contact. Daarbij past dat de burgemeester tot taak heeft toezicht te houden op het goede functioneren en de integriteit van het gemeentebestuur. Als zich problemen voordoen dan wordt van de burgemeester verwacht dat hij ingrijpt. Een burgemeester is ook het ‘gezicht’ van de gemeente: hij vertegenwoordigt het gemeentebestuur bij officiële gelegenheden en is daarmee belangrijk voor het contact tussen gemeentebestuur en inwoners van de gemeente. Bovendien heeft de burgemeester tot taak de openbare orde te handhaven. Hij kan daarbij ingrijpende besluiten nemen die grondrechten beperken en moet er daarbij op letten dat rechten van minderheden worden gerespecteerd. Dit is bijvoorbeeld goed te zien bij het regelen van demonstraties: de burgemeester kan met het oog op bestrijding van wanordelijkheden demonstranten beperkingen opleggen of zelfs een demonstratie verbieden. Hij moet zich samen met de politie echter zoveel mogelijk inspannen om een demonstratie door te laten gaan en betogers te beschermen, ongeacht de boodschap van de betogers. Als de aanstellingswijze van de burgemeester wordt veranderd moet dus onder meer naar deze onderwerpen worden gekeken.
Belangrijke vragen zijn dan (bijvoorbeeld):
- Welke functies vervult een burgemeester en wat is het belang daarvan? Kunnen deze eventueel ook door een andere functionaris worden vervuld?
- Hoe is de aanstelling en het ontslag van de burgemeester nu geregeld? Voor welke termijn wordt hij (her)benoemd? Wat gebeurt er bij onoplosbare conflicten tussen burgemeester enerzijds en wethouders/gemeenteraad anderzijds?
- Wat zijn de voor- en nadelen van de huidige regeling?
- Welke alternatieve aanstellingswijzen zijn geschikt voor het Nederlandse gemeentebestuur? Wat zijn de voor- en nadelen daarvan?
- Als de aanstellingswijze van de burgemeester wordt veranderd, moet dan ook de termijn van aanstelling en de conflictenregeling veranderen? Kan de regeling dat de gemeenteraad de wethouders benoemt blijven bestaan? Kan de burgemeester zijn huidige taken en bevoegdheden behouden?
- Moet in alle gemeenten de aanstellingswijze hetzelfde zijn of zou bijvoorbeeld voor de grote steden een andere regeling mogelijk moeten zijn?
- Hoe denken burgemeesters zelf over de huidige procedure en wat vinden zij van eventuele alternatieven?
- Zijn in andere landen betere regelingen met betrekking tot de aanstelling van de burgemeester te vinden?
- Een burgemeester en een gemeenteraad op verkiezingscampagne: is dat een goed idee?
Links en literatuur:
- Veel informatie is te vinden op de website van het genootschap van burgemeester, de Vereniging van Nederlandse Gemeenten, het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (), in het blad Binnenlands Bestuur en op www.parlement.com.
Zie voor andere literatuur (met daarin weer uitgebreide verdere literatuurverwijzingen):
- Niels Karsten, ‘De burgemeester als vriend of vijand van de rechtsstaat’, Nederlands Juristenblad, 12 april 2019, afl. 14, p. 926-932.
- M.A.D.W. de Jong e.a., Orde in de openbare orde, Radboud Universiteit Nijmegen/Universiteit Utrecht/WODC, 2017, te raadplegen via www.wodc.nl.
- J. de Vries, E.R. Muller & R. van Bennekom, De burgemeester, positie, rol en functioneren van de burgemeester, Kluwer: Deventer 2014.
- N. Karsten e.a., Majesteitelijk en magistratelijk. De Nederlandse burgemeester en de staat van het ambt, Tilburg, Tilburg University 2014, te raadplegen via https://kennisopenbaarbestuur.nl/rapporten-publicaties/majesteitelijk-en-magistratelijk-de-nederlandse-burgemeester-en-de-staat-van-het-ambt.