Koningshuis

De rol van de koning: wat is wenselijk?

De Grondwet is de belangrijkste wet in het Nederlandse rechtssysteem. In de Grondwet staan bijvoorbeeld grondrechten die het fundament van onze samenleving vormen. De vrijheid van godsdienst, meningsuiting, vereniging, vergadering en betoging zijn enkele voorbeelden van belangrijke grondrechten. In de Grondwet wordt ook de staatsinrichting van ons land geregeld. Wat is in Nederland de positie van de Koning in de constitutionele monarchie? De Koning is ons staatshoofd. Als de Koning in deze hoedanigheid optreedt dan heeft hij zelfstandige bevoegdheden. Daarnaast is de Koning lid van de regering. Artikel 42 lid 1 van de Grondwet bepaalt dat “de regering wordt gevormd door de Koning en ministers”. Kenmerkend voor de uitoefening van de regeringsfunctie door de Koning is dat de Koning altijd tezamen met één of meer ministers besluiten neemt. De Koning heeft binnen de regering een raadplegende, waarschuwende en adviserende taak. Maar is dat in de praktijk ook het geval, of heeft de Koning achter de schermen veel meer invloed dan wij denken? En is dit een wenselijke rol?

Lid 2 van artikel 42 Grondwet bepaalt: “De Koning is onschendbaar; de ministers zijn verantwoordelijk”. Dat wil zeggen dat de Koning geen verantwoording schuldig is aan het parlement – Staten-Generaal – of aan andere staatsinstellingen. Dit geldt voor alle handelingen van de Koning, in al zijn hoedanigheden, handelingen verricht in het kader van de regering, als staatshoofd en ook ten aanzien van persoonlijke aangelegenheden.

Vervolgens bepaalt artikel 47 Grondwet dat “alle wetten en koninklijke besluiten door de Koning en door een of meer ministers of staatssecretarissen ondertekend worden”. Kunnen we hieruit opmaken dat de Koning binnen de regering een grotere rol heeft dan alleen waarschuwen, adviseren en raadplegen? Vind je het na lezing van dit artikel nog reëel dat de Koning onschendbaar is? Hoe zit het met machtsmisbruik door de Koning ten opzichte van ministers? Welke rol speelt de Koning in de regering?

In enkele Scandinavische landen maakt de koning geen deel uit van de regering. Daar heeft de Koning slechts een representatieve en ceremoniële functie. Hij is daar symbool voor de eenheid van de staat. Is dat een functie voor de Koning waar wij in Nederland ook naar moeten streven?

Interessante vragen:

• Hoe is de staatsinrichting in Nederland geregeld?
• Wat is een constitutionele monarchie?
• Wat houdt de ministeriële verantwoordelijkheid in?
• Wat wordt bedoeld met het ‘Kroongeheim’?
• Is de positie van de Koning door de eeuwen heen veranderd?
• Is erfopvolging de enige wijze waarop in Nederland een persoon Koning kan worden?
• Kan een Koning wegens onbekwaamheid buiten staat verklaard worden?
• Waarin verschilt de Nederlandse situatie ten opzicht van andere Europese koningshuizen, in het bijzonder de Scandinavische?

Literatuur en regelgeving:

• Artikel 25, 26, 27, 42 en 47 van de Grondwet.
• P.T. Bovend’Eert, Inleiding constitutioneel recht, Deventer: Kluwer 2015.
• P. Vermeulen e.a. (red.), De Koning in het Nederlandse staatsrecht, Nijmegen: Ars Aequi Libri 2005.

Links:

• De websites van de Tweede en Eerste Kamer der Staten Generaal.
• Website van het koninklijk huis.
• Website van het Republikeins Genootschap.
• Website Parlement.

Deze handreiking voor een profielwerkstuk is gemaakt door de Faculteit der Rechtsgeleerdheid.