Europapa-politiek | Actualiteitencollege met Songfestivalkenner Jasper Uiterwaal

Verslag

Door Bas van Woerkum-Rooker

De selectie van nationale inzendingen, het stemproces en de boodschappen in de liedjes; voor een evenement dat officieel niet politiek is, ademt het Eurovisiesongfestival politiek. Wie bepaalt wat wél en wat niet is toegestaan op het songfestival? Welke controverses zijn er geweest door de jaren heen en wat zegt dat over de politieke situatie van die tijd? En hoe moeten we de Nederlandse inzending ‘Europapa’ interpreteren? Bestuurssecretaris en songfestivalkenner Jasper Uiterwaal ging met gespreksleider Marcel Becker in gesprek over het politieke toneel achter het muzikale toneel. 

Niet politiek?

 “Het Eurovisiesongfestival is geen wedstrijd tussen landen, maar tussen omroepen,” vertelt Uiterwaal. Die omroepen zijn vertegenwoordigd door de European Broadcasting Union (EBU). De nationale omroepen zijn verantwoordelijk voor de selectie van de nationale inzending.  “Dat creëert een buffer tussen de politiek en het festival; er zit nog een omroep tussen.” […] Of toch niet? Hoewel de EBU niet-politieke idealen zoals eenheid en diversiteit benadrukt, en songfestivalliedjes officieel geen politieke boodschap mogen overbrengen, gebeurt dat toch opvallend vaak. Wat wel en niet mag is alleen lang niet altijd duidelijk. Zo mocht Oekraïne in 2016 wel deelnemen met het nummer “1944”, dat de verdrijving van Krim-Tataren door Stalin beschreef. Omdat het hier volgens de EBU niet ging om een politiek lied, maar om een “historische gebeurtenis”, stonden ze dit wél toe. Aan de hand van dit soort voorbeelden illustreerde Uiterwaal het samenspel tussen muziek en internationale politiek. “Het Eurovisiesongfestival is het grootste niet-politieke verkiezingsmoment”, vatte Becker samen.         

Binnenlandse controverses

Binnenlandse controverses voorafgaand aan het evenement zijn ook van alle tijden. Uiterwaal belichtte als eerste de Noorse inzending in 1980. De Noorse overheid wilde destijds een waterkrachtcentrale bouwen in Sami-gebied, waarop de Sami hun protest en onvrede uitten met een hongerstaking. De Noorse omroep koos vervolgens voor een nummer waarin traditionele Sami-zang te horen was. ”Die politieke strijd in Noorwegen is zo naar het Songfestival gegaan.” Zes jaar eerder werd in Italië het liefdesliedje “Sí” politiek geladen nádat het verkozen was, gaat Uiterwaal verder, omdat het werd ingezet bij een nationaal referendum tegen het recht om te scheiden. De bevolking moest namelijk “ja” stemmen om tegen scheiding te zijn. Italië boycotte vervolgens zijn eigen inzending en koos voor een ander nummer. Ook Oekraïne heeft de afgelopen jaren eigen artiesten geweigerd, wanneer zij weigerden een contract te teken waarin zij beloofden niet op te treden in Rusland of op de Krim vanwege de Russische bezetting van de Krim. In 2020 nog werd een artiest geweigerd na de voorrondes vanwege het niet tekenen van de verklaring. 

Landenblokken en omkoping

Het evenement zelf is ook niet echt apolitiek te noemen. Veel kijkers zijn wel bekend met het “Scandinavische blok” en het “Baltische blok”; landenkliekjes die vaak veel punten aan elkaar toekennen. Nederland doet hier ook aan mee. Onze punten belanden vaak bij Luxemburg, België en Duitsland, maar ook bij Turkije en Armenië vanwege de Turkse en Armeense migranten in Nederland. Tot 1997 werd de uitslag volledig door een vakjury die de uitslag bepaalde, licht Uiterwaal toe. Daarna begonnen experimenten met televoting, waardoor ook toeschouwers konden stemmen. Veel veranderde dat niet: buurlanden bleven elkaar nog steeds de punten geven. 

Hoewel voorkeurstemmen nooit helemaal kunnen worden voorkomen, zijn er jaren geweest waarin landen een stapje verder gingen voor de winst. In 2022 spraken zes landen, waaronder Polen, af om op elkaar te stemmen. Deze grootschalige onregelmatige stempatronen bleven niet onopgemerkt. Het gevolg was dat al die stemmen ongeldig werden verklaard. Ondanks alle politiek achter de muziek, doen de liedjes er ook wel degelijk toe, vertelde Uiterwaal. “Het is niet alleen om politieke redenen dat ze op elkaar stemmen, maar ook een cultureel beeld dat je terugziet. Ook visuele aspecten zijn heel belangrijk.” 

Europapa

Hoe zit het met onze eigen inzending voor dit jaar: het nummer ‘Europapa’ van Joost Klein? Op de vraag of het een écht songfestivalliedje is, antwoordt Uiterwaal bevestigend. “Jawel, jawel. Het straalt uit dat we Europa moeten omarmen. In het klein is het misschien een vorm van verzet tegen de anti-Europese politiek van een aantal partijen. Maar grenzeloos denken is vooral de boodschap die erachter zit.” 

Aankondiging

Het Eurovisiesongfestival gaat niet over politiek. Toch? Niets is minder waar. De Nederlandse inzending ‘Europapa’ van Joost Klein is niet het enige lied waar dit jaar politieke verwijzingen in zitten. Het komt zelfs voor dat nummers terug moeten naar de tekentafel vanwege een té politieke inhoud. Maar wanneer is een lied té politiek en wie bepaalt dat? Op welke manier speelt politiek nog meer een rol tijdens dit evenement? Kom luisteren naar socioloog Nella Geurts en bestuurssecretaris en Songfestivalkenner Jasper Uiterwaal over de politiek achter de muziek. Politiek historicus Peter van der Heiden trapt af met een scherpe column.

Eurovisie en politieke visie

Op het Songfestival geldt de regel dat inzendingen apolitiek moeten zijn. Maar politieke boodschappen zijn net zo’n vast onderdeel van het evenement als glinsterende outfits en spectaculaire shows. Denk maar aan de overwinning van Oekraïne met ‘1944’ in 2016, een protestlied tegen de verdrijving van Krim-Tataren door Stalin. Waarom is een evenement dat apolitiek claimt te zijn, toch altijd zó politiek? Waarom vinden we het toch fijn om het als apolitiek te zien? En wat zegt dit over de politieke machtsverhoudingen in Europa?

Gekleurd stemgedrag

Ook het stemgedrag van deelnemers vertoont sterke politieke kleuring. De douze points belanden vaak bij buurlanden. Is dit altijd al zo geweest? En hoe stemmen mensen die niet in hun geboorteland wonen? Welke rol spelen nationale identiteit en geopolitieke overwegingen op het songfestival? Is het Eurovisie Songfestival alleen een kwestie van vriendjespolitiek, of maakt de kwaliteit van de inzendingen ook echt uit?  

Songfestivalkenner Jasper Uiterwaal en socioloog Nella Geurts nemen ons mee in de wereld van glitters en geopolitiek. Kom en stel je vragen. 

De voertaal is Nederlands. 

Over de sprekers

Jasper Uiterwaal is historicus, bestuurssecretaris bij de Faculteit der Filosofie, Theologie en Religiewetenschappen en Songfestivalkenner. 

Nella Geurts is socioloog aan de Radboud Universiteit. Zij deed onderzoek naar de stemvoorkeuren van Turkse migranten in West-Europa tijdens het Eurovisiesongfestival.