Hooligans buitenspel? | Actualiteitencollege met sporthistoricus Paul Reef en sociaal- en cultuurpsycholoog Cor van Halen

Verslag

Door Adriaan Duiveman | Foto's door  Ramon Tjan

De Klassieker Ajax-Feyenoord eindigde voortijdig met vuurwerk, vandalisme en traangas. Wat drijft een voetbalsupporter om een baksteen op te pakken en deze door een raam te keilen? En hoe kunnen we voorkomen dat supporters dat doen? Nort Vlemmix, programmamaker bij Radboud Reflects, vroeg het aan sporthistoricus Paul Reef en sociaalpsycholoog Cor van Halen in Collegezalencomplex. Vooraf droeg amerikanist Peter van der Heiden een column voor.

Gegijzelde club

Van Halen was niet verrast. Hij zat de wedstrijd te kijken en, terwijl Feyenoord het ene na het andere doelpunt scoorde, zag hij het aankomen. Hooliganisme, stelde de sociaalpsycholoog, ‘is een structureel onderdeel van voetbal’. ‘Ik was toch wel verrast,’ reageerde Reef. ‘Dit is een nieuwe vorm van supportersgeweld. Het richt zich niet op andere fans, maar op de eigen club.’ De harde kern van Ajax had immers de eigen Arena bestormd uit woede naar de leiding. In zijn column noemde Van der Heiden het een ‘auto-immuunreactie’.

Hooliganisme ontstond in het Engelse voetbal in de jaren zestig. In Nederland kwam het in de jaren tachtig op, vertelde Reef. ‘Het is onderdeel geworden van voetbal.’ Clubs die door hun supporters ‘gegijzeld’ worden, zo betoogde de historicus, is een fenomeen van de laatste jaren. ‘Denk aan de overname van NAC Breda, aan FC Groningen dat degradeerde, eerdere perikelen bij Feyenoord en PSV. Met gijzelen bedoel ik dat de harde kern het idee heeft dat het zich kan permitteren om het bestuur te bedreigen.’

Wat drijft de hooligan?

Als sociaalpsycholoog is Van Halen gefascineerd door het gedrag van hooligans. De muziek, de alcohol en de kolkende massa zwepen supporters in het stadion op, stelde hij. Maar hooliganisme is voor een bepaalde type man ook een antwoord op een veranderende samenleving. Niet alle mannen kunnen mee in een maatschappij die draait om individuele zelfontplooiing, omdat ze niet zoveel te ontplooien hebben. Hooligans voelen zich verbonden met een duidelijke groep en die verbondenheid met een groep levert hen individuele eigenwaarde. En terwijl onze huidige samenleving draait om overleg, regulering en feminiene eigenschappen, kan een deel van de mannen zich daarin ook niet handhaven. Die willen zich fysiek profileren door te knokken, pijn te verdragen en de tegenstander uit te dagen. ‘Kortom,’ zei Van Halen, ‘er is heel veel te winnen’ voor hooligans.

Tegen supporters van een andere club vechten is een ding, maar waarom zou je je richten tegen je eigen club? De sociaalpsycholoog vergelijkt het met eerwraak, geweld tegen de eigen familie. ‘Wil zo’n groepsidentiteit werken, dan moet je die beschermen. De groep mag niet kwetsbaar zijn tegenover de buitenwereld.’ Als het dan misgaat binnen de groep, dan moet je laten zien dat jij, als supporter, ‘wel voor de zaak staat’.

Hooliganisme oplossen?

Maar waarom is hooliganisme een probleem van voetbal? En niet bij kunstschaatsen? ‘Mannenvoetbal,’ benadrukte Reef. Bij vrouwenvoetbal is het inderdaad al een stuk minder, erkende ook Van Halen. Toch is er, volgens hem, iets bijzonders met de sport voetbal dat het meer dan andere sporten geschikt maakt voor hooliganisme. ‘Bij hockey of korfbal is het fysieke component al, in het spel zelf, uitgebannen. Dat geeft al minder opwinding.’

Onderschat ook het culturele component niet, stelde Reef daarentegen. Volgens hem is het geen natuurlijk gegeven hoe de adrenaline van de wedstrijd geuit wordt. Al is het maar omdat voetbalhooliganisme in andere landen veel minder wijdverbreid is dan in Nederland. En dat terwijl die andere landen, zoals Duitsland en België, in de jaren tachtig minstens net zo’n groot probleem met hooligans hadden.

Volgens Reef kan Nederland veel leren van de Duitse en Belgische aanpak. In onze buurlanden wordt structureel en harder gestraft. Anders dan in Nederland, kom je in Duitsland met een stadionverbod het stadion niet meer binnen. In Italië krijgt een club strafpunten als de supporters ervan vuurwerk gooien. In die gevallen reguleert de groep zichzelf: supporters spreken elkaar aan op wangedrag om collectieve straf te voorkomen. Reef: ‘Je moet het afknotten voordat het endemisch wordt.’

Maar volgens Reef moet je ook inzetten op preventie. Door met wijkcoaches jonge, potentiële hooligans te benaderen kun je voorkomen dat ze worden meegesleurd in de harde kernen. Die aanpak is duur, erkende Reef, maar goedkoper dan het repareren van gebouwen, de daling van het aandeel van beursgenoteerde clubs en de UEFA-boetes.

Van Halen zat ook te broeden op een oplossing: willekeurige toewijzing van plekken. Als een supporter die normaal de boel zou slopen opeens tussen de gezinnetjes staat, past hij zich vanzelf aan. Want ook dat is hoe groepen werken: je kan samen klinkers gooien, maar ook samen gezellig een potje met vet zingen.

Aankondiging

27 september 2023 

De klassieker Ajax-Feyenoord eindigde afgelopen weekend voortijdig met vuurwerk, vandalisme en traangas. Wat drijft de voetbalhooligan? En waarom is het probleem in Nederland zoveel groter dan in andere Europese landen? Wat is de rol van groepsdynamiek om te komen tot dergelijk gedrag? Kom en luister naar sporthistoricus Paul Reef en sociaal -en cultuurpsycholoog Cor van Halen over groepsdynamiek, voetbalrellen en clubs die worden gegijzeld door hun harde kern.

Gegijzeld door de harde kern

Bij de grote derby’s in Duitsland zitten fans van de strijdende clubs naast elkaar. In Nederland is dat ondenkbaar. En dat terwijl Duitsland en Nederland met dezelfde hooliganproblematiek kampten in de jaren ’80. Anders dan bij de oosterburen, stelt sporthistoricus Paul Reef, worden Nederlandse clubs nog steeds gegijzeld door de harde kern. Maar als clubs dit ook niet willen, waarom lukt het dan niet er iets tegen te doen?

Groepsprocessen op de tribune

Om hooliganisme te kunnen bestrijden, moeten we allereerst weten hoe het ontstaat. Sociaal- en cultuurpsycholoog Cor van Halen gaat in op het gedrag van hooligans. Wat beweegt ze? Waarom gaan ze met elkaar op de vuist? Gaat het echt om de eer van de club? Of is voetbalgeweld een uitlaatklep om je onvrede over iets anders in de samenleving te ventileren? En welke rol speelt de groepsdynamiek?

We trappen af met een scherpe column van Peter van der Heiden. Kom luisteren en stel je vragen.

Over de sprekers 

Paul Reef is sporthistoricus aan de Radboud Universiteit. Hij doet onderzoek naar de politiek van grote sportevenementen. VOX sprak alvast met Paul Reef: ‘Alleen hard straffen lost het probleem met hooligans niet op’. 

Cor van Halen is docent sociale- en cultuur psychologie aan de Radboud Universiteit 

Peter van der Heiden is amerikanist aan de Radboud Universiteit.