Ken jezelf | Lezing en gesprek met filosofen Tinneke Beeckman en Annemarie van Stee

Een ander inspirerend figuur tijdens het schrijven van haar boek was Spinoza, zo vertelde Beeckman. De boodschap van Spinoza was dat we deel uitmaken van iets dat ons eindeloos overstijgt. Kortom: het draait niet om ons. Spinoza erkent dat anderen ons soms beter kennen dan wijzelf. Ook is Spinoza relevant voor Beeckman als ze heeft over de neiging om jezelf met anderen te vergelijken. Daarbij krijg je namelijk nooit antwoord op de vraag wie je bent. Volgens Spinoza moet je kijken waartoe je zelf wel en niet in staat bent. Je moet je imperfecties accepteren en zelfs omarmen. Je moet je niet vergelijken met de ander, maar de ander kan je wel iets vertellen over wie je bent door je te spiegelen. Beeckman: ‘Ken jezelf gaat dus niet over een ego-gerichte oefening, maar juist over de wereld leren kennen.’                                                 

De derde persoon die een grote inspiratiebron vormde voor Beeckman is Socrates. Ken jezelf stond op de tempel in Delphi en op de Atheense Agora. Socrates maakte er zelfs zijn lijfspreuk van. Socrates stelt dat je meerdere personen in één bent, zo stelde Beeckman. Het denkproces is solitair: afgezonderd van anderen kan je het gesprek voeren met jezelf. Dat is niet eenzaam. Juist in gezelschap van anderen kan de eenzaamheid optreden. In het denken gaat het dus om ‘het gaande houden van de innerlijke dialoog’, aldus Beeckman.   
Je moet verantwoordelijkheid nemen voor wat je doet, vertelde Beeckman, in de voetsporen van Socrates. Hij verkoos de harmonie in zichzelf boven het eens zijn met anderen. Hier raken we aan het thema van het conformisme, de sociale druk dat we met anderen moeten overeenkomen. De vraag van het conformisme is, in onze hedendaagse wereld met sociale media, nog steeds erg relevant.

Ken jezelf is eigenlijk een pleidooi voor het lezen zelf, sluit Beeckman af. Daarbij is ze te rade gegaan bij Virginia Woolf. Volgens Woolf moet je lezen door een eigen selectie te maken van wat je aanspreekt. Je moet je helemaal openstellen voor een auteur. Je moet lezen en wachten tot het stof neerdaalt. Plotseling zal het boek dan terugkomen, maar dan anders. En daarmee kom jij terug, maar ook anders. Boeken en teksten kunnen tot je spreken. Op het moment dat het leven je een ervaring opwerpt waarmee je om moet leren gaan, kunnen boeken een belangrijke rol spelen. 

In gesprek met Annemarie van Stee

Moderator Marc Slors vroeg Annemarie van Stee om aan te schuiven bij het gesprek en te reageren op de lezing. ‘De oprechtheid van het zoeken en het niet weten roept op om het kwetsbare op te zoeken’, reageerde Van Stee. De vraag die meteen bij haar kwam was: welke opvatting van zelfkennis ligt ten grondslag aan de hoofdstukken in haar boek? ‘Als ik zelf denk over zelfkennis’, vervolgt van Stee, ‘dan is het niet meteen de interne dialoog waar ik aan denk. De interne dialoog heeft toch ook de neiging om dingen goed te praten. Juist in de dialoog met anderen, voornamelijk geliefde anderen, kun je geconfronteerd worden met zaken van jezelf die je niet ziet.’    

Beeckman reageerde hierop door te stellen dat de ander belangrijk is, maar niet volledig inzicht biedt in wie je bent. Het gaat namelijk ook over kennis in teksten uit het verleden. ‘Soms wordt je even uit de culturele context losgetrokken door het lezen van teksten’, vertelde Beeckman. ‘Daardoor ga je twijfelen aan hele vanzelfsprekende aannames. Een gesprek met boeken is een andere dan een gesprek met geliefden.’ 

Tot slot constateerde Slors dat beide sprekers zelfkennis zien als iets sociaals: hoe we onszelf begrijpen door de ander. Hoe kunnen we dan spreken over zelfkennis? Van Stee antwoorde daarop dat het woord suggereert dat we het over kennis hebben. In plaats daarvan kunnen we beter praten over zelfbeeld. ‘Zoals het woord al zegt: het is een beeld’, stelde Van Stee. ‘En dit krijgen we bij uitstek aangeleverd door anderen die ons spiegelen.’ Zelfkennis vinden we niet door naar binnen te kijken, zo concluderen beide sprekers. Integendeel, juist in relatie tot anderen, cultuur (teksten) en de wereld kunnen we iets ontdekken over onszelf.

Aankondiging

Jezelf kennen, hoe doe je dat? Loop een willekeurige boekhandel binnen en je struikelt over de zelfhulpboeken. We lijken allemaal op zoek naar zelfkennis, zelfontplooiing en onze plek in de wereld. De Vlaamse filosoof Tinneke Beeckman gaat op zoek naar de grote vragen van het leven en gaat hiervoor te rade bij de klassieke filosofen. Kom en luister naar filosoof Tinneke Beeckman en leer hoe filosofie ons kan helpen bij de zoektocht naar onszelf.

Zelfkennis

‘Ken jezelf’, zo luidt het aloude filosofische credo. Het gaat daarbij niet zozeer om een egocentrische opvatting van het zelf, maar juist om de relatie tussen jezelf en de werkelijkheid. We kunnen onszelf leren kennen door onszelf aan de hand van vier vragen te interpreteren. Wie ben je? Wat voel je? Wie wil je zijn? Hoe leef je en hoe sterf je? Want zelfkennis gaat niet alleen over jou, maar ook over de rest van de wereld en jouw relatie daarmee. 

Zelfhulp

Tinneke Beeckman ziet de filosofie als praktische kunst voor het dagelijks leven. We leven in een tijd waarin zelfkennis, zelfontplooiing, kwetsbaarheid en openhartigheid belangrijk zijn en we tegelijk enorm met onszelf in de knoop liggen. Daarbij zijn vragen als Wie is de ‘ik’ met wie je praat? Hoe kies je een partner? Is je schaamte terecht? Hoe weersta je sociale druk? van belang. 

De filosofie en literatuur kunnen ons helpen over deze vragen na te denken. Ze houden ons een spiegel voor die ons dwingt op een andere manier naar onszelf, én anderen, te kijken. Waarom hebben zoveel mensen het gevoel dat er iets aan hen schort en gaan ze op zoek naar hulp? En hoe kan de filosofie hierbij helpen?

Filosoof Tinneke Beeckman geeft een lezing over haar boek Ken jezelf en neemt je mee op een ontdekkingsreis langs de grote filosofen en klassiekers uit de wereldliteratuur. Na haar lezing gaat ze  in gesprek met filosoof Annemarie van Stee over hoe filosofie en neurowetenschappen ons kunnen helpen om tot zelfinzicht te komen. Filosoof Marc Slors is de gespreksleider. Kom en stel ook je eigen vragen.

Over de spreker

Tinneke Beeckman is filosoof. Ze schreef onder andere het bekroonde Door Spinoza’s lens (2012) en Macht en onmacht (2015). In 2020 verscheen haar bestseller Machiavelli’s lef, waarmee ze de Hypatia-prijs won. Naast haar boeken schrijft Beeckman columns voor De Standaard. 

In 2022 was Tinneke Beeckman te gast bij Radboud Reflects voor: Macht, moed en Machiavelli | Filosoof Tinneke Beeckman en politicoloog Marcel Wissenburg. Bekijk de video. 

Annemarie van Stee is filosoof bij de Radboud Universiteit. Ze promoveerde op onderzoek naar de bijdrage van filosofie en neurowetenschap aan zelfinzicht. In 2022 verscheen haar eerste boek Love and Selfhood: Self-understanding Through Philosophy and Cognitive Neuroscience (New Directions in Philosophy and Cognitive Science).