Is een menselijke vertaler nog nodig nu machinevertalingen steeds beter worden?

Jazeker! De human touch blijft belangrijk voor een prettig leesbare, correcte en kwalitatief hoogstaande tekst. Vertalers kunnen in veel gevallen echter niet meer om de machinevertaling heen, en dat is prima.

Door: Bram de Jong

Waarom geld uitgeven als het gratis kan?

In een wereld waarin grenzen vervagen en organisaties en bedrijven steeds meer wereldwijd opereren, kom je er niet meer mee weg om je informatie of producten niet in meerdere talen aan te bieden. Logischerwijs groeit de vertaalsector hard mee met de steeds verder internationaliserende wereldeconomie. Om daar een wat exacter beeld bij te schetsen: de internationale vertaalwereld zet momenteel zo’n 46 miljard dollar per jaar om (bron: CSA), en de vertaalmarkt blijft groeien. Nu hoor ik je denken: Hoe kan dat, want tegenwoordig kun je je teksten toch net zo goed door Google Translate of (de volgens velen veel betere concurrent) DeepL halen? Heeft het nog wel zin om geld uit te geven aan een vertaling? De machinevertaling is gratis, met een klik klaar en voldoet vaak prima… Of toch niet?

Kromme zinnen door statistical machine translation en stijlfouten

In een aantal gevallen zal een tekst die door een vertaalmachine is vertaald, inmiddels prima volstaan. En dat terwijl je vroeger – we hebben het over slechts een paar jaar geleden – nog smakelijk kon lachen om de meest rare suggesties van vertaalmachines. De kwaliteit van automatische vertaling is met rasse schreden vooruitgegaan door technologische innovatie en vernieuwing van de achterliggende systemen (vooral de implementatie van Neural Machine Translation als aanvulling op de oudere Rule-Based Machine Translation en Statistical Machine Translation). We nemen de proef op de som. Ik heb de tweede paragraaf van dit blog door Google Translate en DeepL gehaald:

Op het eerste gezicht niet slecht, toch? Beide teksten lijken ook behoorlijk op elkaar. Je moet als lezer al goed het Engels beheersen,  om hier fouten uit te filteren, en het wordt al gauw een kwestie van smaak.

De vertaling van de uitdrukking “wegkomen met” ging eerst goed mis. Er stond toen simpelweg “you cannot offer your information”. Terwijl de letterlijke vertaling; “getting away with something”, die prima volstaat, wel tevoorschijn kwam toen de zin iets anders geformuleerd werd. Hoe kan zoiets op basis van een kleine verandering in de zin zomaar veranderen van volledig mis naar helemaal goed? Dit komt doordat de huidige vertaalmachines nog steeds voor een deel bestaan uit statistical machine translation. Dit houdt in dat de machine inschatte dat de kans dat “you cannot offer your information” ‘juist’ was groter was dan de letterlijke vertaling “getting away with something”. In de tekst van Google Translate staan weinig echte fouten, maar de stijl van de tekst laat zeker nog te wensen over. Om vertaalfouten zoals hierboven en slechtlopende zinnen en stijlfouten te voorkomen, vereist een machinevertaling altijd een zorgvuldige redactieslag. Logisch, want ook bij een menselijke vertaling is een gedegen eindredactie altijd zeer aan te raden. Vertaalfouten en stijlproblemen zijn niet de enige issues die spelen bij machinevertalingen.

Seksistische vertaalmachines
Machinevertalingen zijn objectief en onpartijdig, omdat de keuzes die een machine maakt nu eenmaal niet door vooroordelen of emoties gekleurd worden. Een groot voordeel van machinevertalingen. Een nadeel, dat haaks staat op bovenstaande, is dan weer dat machinevertalingen vaak seksistisch zijn. Ze zijn namelijk voor een groot deel gebaseerd op grote hoeveelheden menselijke vertalingen, ofwel tweetalige corpora, die blijkbaar seksistischer zijn dan we misschien denken. Een mooi voorbeeld om dit probleem te illustreren zijn vertalingen vanuit het Turks, een taal zonder gender, naar het Engels, een taal waar voor gender wel een rol is weggelegd:

Zoals je kunt zien, lijkt het op het eerste gezicht relatief onschuldig. Maar het is natuurlijk wel opmerkelijk dat een zogenaamd objectieve en onbevooroordeelde machine deze vertaalkeuzes maakt en dat het resultaat vervolgens verre van ‘neutraal’ of consequent genoemd kan worden.

Wanneer zijn vertaalmachines handig en zinvol om in te zetten?

Samen illustreren de beschreven voorbeelden dat er nog een hoop fout kan gaan bij het gebruik van machinevertalingen. Veel zit in nuances, stijl en emoties. Er zijn echter ook genoeg situaties waar het gebruik van vertaalmachines ontzettend handig is of zelfs de voorkeur heeft. Zo vertalen wij bij Radboud in’to Languages bijvoorbeeld voor niet-Nederlandssprekende leden van grote belangrijke vergaderingen binnen luttele minuten gigantische lappen tekst en correspondentie ter voorbereiding van hun overleg. We doen dat met een gespecialiseerde licentie voor machinevertaling bínnen onze bestaande vertaalsoftware. De machine-output bekijken we kort op kritische fouten. We combineren dus machinevertaling met een menselijke review. Op die manier ontvangen de deelnemers aan de vergadering de stukken die besproken zijn of worden snel in hun eigen taal.

Daarnaast is machinevertaling voor voorspelbare teksten zoals handleidingen of bepaalde juridische stukken met een vaste lay-out ontzettend handig. Door met grote volumes tekst binnen een bepaald domein de machines verder te trainen, ontstaan eindproducten waar steeds minder aan gesleuteld hoeft te worden, omdat er gewoonweg steeds minder fouten in staan.

Tot slot gebruiken veel professionele vertalers machinevertaling als eerste, ruwe opzet voor hun vertaling. Het is een hulpmiddel, zoals je vroeger in een woordenboek ging kijken. Door gebruik te maken van machinevertaling in combinatie met vertaalsoftware versnellen zij het vertaalproces en blijft er in een markt waar de tarieven onder druk staan voldoende tijd over voor gedegen onderzoek naar terminologie en menselijke eindredactie.

Kortom
Hoe je het ook wendt of keert, bij de meeste tekstsoorten - of je ze nu schrijft of vertaalt – is voor een prettige leeservaring een menselijke hand zeker nog nodig. Alleen mensen kunnen de juiste toon en emotie raken, vertaalfouten eruit filteren en ervoor zorgen dat de output van de machine op de juiste manier op de juiste plek in een tekst terechtkomt. Dat vraagt van vertalers een andere manier van werken, maar deze manier van werken levert hen ook tijd op die ze kunnen investeren in kwaliteit. Als vertalers (of schrijvers) machinevertaling omarmen en de output kneden en corrigeren waar nodig, ontstaan op efficiënte wijze de beste teksten!

Heb je hulp nodig bij een vertaling of het redigeren van een tekst? Neem contact op met onze specialisten van de Vertaalservice.