Van angst en onrust naar daadkracht en hoop

We voelen allemaal wel eens de donkere kanten van het leven, zijn bang voor de dood of worden neerslachtig van de negatieve dingen. Volgens filosoof Joke Hermsen is het niet zorgwekkend dat we ons zo nu en dan melancholisch voelen. Die melancholie kunnen we omzetten in daadkracht, creativiteit en hoop.

Je nieuwe essaybundel gaat over melancholie en onrust. Zijn mensen van nature melancholisch?
“Dat denk ik wel. De mens is zich ervan bewust dat hij op een dag doodgaat. Tegelijkertijd weten we dat we toch wat van het leven moeten maken. Dat besef is een gezonde vorm van melancholie die leidt tot creativiteit en tot mededogen. Door die compassie trek je je het lot van anderen meer aan.”

“Het wordt anders als de melancholie ongezonde trekjes aanneemt en overgaat in depressie. Op dit moment lijden wereldwijd vierhonderd miljoen mensen aan een depressie. Deze ziekte is de belangrijkste medische oorzaak van arbeidsongeschiktheid. Ik vraag me af of er geen sprake is van een massale morele depressie: een sociale, aan deze tijd gebonden vorm van depressiviteit. We voelen ons onzeker, angstig en onrustig.”

Is dat een probleem?
“Kijk eens naar de jongeren. Ze moeten vaart maken met hun studie en op hun vijftiende zitten ze al een cv in elkaar te knutselen. Dat was voor mijn generatie ondenkbaar. Voor ons strekte zich een zee van tijd uit. Met je cv ging je na je dertigste wel een keer aan de slag. Mijn punt is: een mens is méér dan een presterend en consumerend wezen. Je moet tijd krijgen om de wereld kritisch tegen het licht te houden.”

Wat zien we als we de wereld kritisch tegen het licht houden?
“Het valt me op dat technologie in steeds sterkere mate ons leven beheerst. We lijden allemaal aan digibesitas. We zijn permanent online, kunnen die telefoon niet uitzetten. Het onverwachte, creatieve denken komt slecht van de grond tussen piepende en trillende telefoons. Je aandachtsboog wordt constant onderbroken. Daardoor blijft het denken aan de oppervlakte hangen. Als we nu niks ondernemen, drijven we af naar een situatie waarin technische middelen ons de baas worden. Het is tijd om de discussie aan te gaan. Wat willen wij van de technologie? Hoe vaak moeten kinderen per dag offline zijn?”

Zouden we meer over rust moeten spreken?
“Zodra je over rust begint, denkt iedereen dat je met een yogamatje in de weer bent. Dat is onterecht. Rust is een politiek onderwerp. Als we allemaal slachtoffer zijn van morele depressie, worden we zo mak als een lammetje en gaan we denken dat verandering onmogelijk is.”

Joke Hermsen geeft tijdens de Nacht van de Filosofie een lezing over melancholie en onrust.

De Nacht van de Filosofie vindt plaats op vrijdag 21 april 2017 in De Lindenberg in Nijmegen.

Deelname kost € 20,-. Studenten, scholieren, medewerkers van de Radboud Universiteit, Radboud Reflects-abonnees en Alumni Benefits Card-houders. betalen € 10,-