De stikstofcrisis: anders denken over economie en natuur | Radboud Actualiteitencollege met milieukundige Ingrid Visseren-Hamakers en ecoloog Hans de Kroon

De stikstofcrisis: anders denken over economie en natuur | Radboud Actualiteitencollege met milieukundige Ingrid Visseren-Hamakers en ecoloog Hans de Kroon | Woensdag 29 januari 2020 | 17.00 – 18.00 uur | Provinciezaal Nieuwspoort, Den Haag

Podcast | Video | VOX-video: Nieuwspoort kleurt Radboudrood

Aankondiging - Boeren protesteren en bouwprojecten liggen stil: een duurzame oplossing voor de stikstofcrisis lijkt ver te zoeken. Maar deze impasse is volgens Radboud-wetenschappers wel degelijk te doorbreken. Ecoloog Hans de Kroon en milieukundige Ingrid Visseren-Hamakers, mede-auteur van het spraakmakende IPBES-rapport, zien een uitweg in een integratieve aanpak die recht doet aan de economie én de natuur. Zie de volledige aankondigingstekst onderin.

Verslag

De stikstofcrisis houdt Nederland in haar greep. Na de protesten van de boeren en bouwers wordt er naarstig gezocht naar duurzame oplossingen voor dit probleem. In Nieuwspoort spraken hoogleraar Environmental Goverance and Politics Ingrid Visseren-Hamakers en hoogleraar Plantenecologie Hans de Kroon over de duurzame uitwegen uit deze ogenschijnlijke impasse. Ze vertelden over de achterliggende oorzaken van de crisis en lieten zien dat er op een andere manier over natuur en economie gedacht moet gaan worden om de transformatie richting een duurzame samenleving in gang te zetten. Na hun voordrachten gingen zij onder leiding van universitair hoofddocent Ethiek Marcel Becker in gesprek met de zaal over mogelijke oplossingen.  

Massale insectensterfte

Volgens ecoloog Hans de Kroon kan de stikstofproblematiek niet los worden gezien van de grotere vragen rondom klimaatverandering en de afnemende biodiversiteit. Hij illustreerde dit aan de hand van de grote insectensterfte de afgelopen decennia. In de afgelopen 27 jaar is driekwart van de vliegende insecten verdwenen, vertelde De Kroon. Deze ontwikkeling kan gezien worden als het toonbeeld van het feit dat er iets verkeerd gaat in de manier waarop wij met onze omgeving omgaan. “Zelfs de grootste insectenhater snapt dat er iets fundamenteel mis is wanneer er zoveel insecten verdwijnen”, aldus De Kroon. De afname is mede te wijten aan een botsing tussen het boerenland en natuurgebieden. Door de verkleining en versnippering van natuurgebieden, ontstaat spil-over waarbij stikstof en pesticiden de natuurgebieden vervuilen.

Een gezond landschap

Tegelijkertijd is er reden voor optimisme: er is een breed draagvlak voor behoud van natuur en biodiversiteit. De Kroon liet aan de hand van verschillende regionale en lokale initiatieven zien hoe de biodiversiteit beschermd kan worden. Maar, zo stelde De Kroon: we moeten ons niet alleen focussen op de natuurgebieden: we moeten naar het geheel kijken. We kunnen de natuur terugbrengen in het gehele landschap, bijvoorbeeld door het herintroduceren van de groen-blauwe dooradering in de niet-natuurgebieden en het stimuleren van kringlooplandbouw. Om dit te realiseren is een sector-overstijgende, integrale aanpak nodig. Een dergelijke transformatie zal leiden tot een gezond landschap dat goed is voor de boeren, voor de burgers en voor de natuur. Een gunstig bijeffect is dat de stikstofemissie dan ook zal afnemen.

Beleid en werkelijkheid

Waarom krijgen dit soort duurzaamheidsinitiatieven zo weinig navolging op nationaal en internationaal niveau? En hoe kan het dat de stand van zaken op het vlak van biodiversiteit zo slecht is, ondanks meer dan halve eeuw internationaal duurzaamheid- en natuurbeleid? Volgens milieukundige Ingrid Visseren-Hamakers heeft dit twee redenen. Ten eerste zijn we goed in het maken en uitonderhandelen van beleid, maar minder goed in het implementeren hiervan. Ze verwees hierbij naar de Aichi Biodiversity Targets, een internationaal akkoord uit 2010 waar werd afgesproken de mondiale biodiversiteit te beschermen. “9,5 jaar later zijn we er nog lang niet. Sterker nog: alle signalen staan op rood. En we weten het wel, maar we doen het alleen niet”, aldus Visseren-Hamakers.

Indirect drivers

Daarnaast richten we ons primair op de direct drivers van de milieuproblematiek (stikstofuitstoot, klimaatverandering, habitatverlies). Maar, zo stelde de milieukundige, we vergeten – of zijn niet in staat – om de indirect drivers, de onderliggende maatschappelijke oorzaken, aan te pakken. Om tot werkelijke verandering te komen moet het systeem fundamenteel worden herzien. Dat betekent dat we ook de economische, technologische en sociale structuren en onderliggende waarden moeten adresseren. Dit kunnen we doen door kritisch te kijken naar wet- en regelgeving op het gebied van bijvoorbeeld landbouwsubsidies, ons bezinnen op de uitgangspunten van ons huidig economisch systeem en het reflecteren op de onderliggende waardes in onze landbouw. Bijvoorbeeld het idee dat we trots moeten zijn op Nederland als handelsland en dat daarom export van groot belang is. Volgens Visseren-Hamakers richten de huidige sectorale transities zich niet op deze generieke indirect drivers en staat dat een transformatie naar een duurzame samenleving in de weg. Natuurbeleid moet “de natuur uit en de maatschappij in”, want zonder de onderliggende oorzaken aan te pakken blijft het dweilen met de kraan open.

Duurzame transformatie

Om te komen tot een daadwerkelijke duurzaamheidstransformatie zijn volgens Visseren-Hamakers een aantal elementen noodzakelijk. In de eerste plaats hebben we integrale inclusieve oplossingen nodig. Er moet niet langer gekeken worden naar alleen de energiesector of de voedselsector en de transities die daar plaatsvinden. Oplossingen moeten sector-overschrijdend zijn, om zo ook de indirect drivers te adresseren. Daarnaast zijn smart policy mixes nodig: maatregelen die ervoor kunnen zorgen dat we op verschillende niveaus een waardeverandering tot stand kunnen brengen. Tot slot zijn groen leiderschap en een actieve rol van de overheid essentieel, aldus Visseren-Hamakers. “Het is tijd voor governance with government. De overheid is hard nodig om deze transformatie richting een duurzame samenleving mede vorm te geven”.

Door: Tjidde Tempels

Podcast

Video

Aankondiging

Boeren protesteren en bouwprojecten liggen stil: een duurzame oplossing voor de stikstofcrisis lijkt ver te zoeken. Maar deze impasse is volgens Radboud-wetenschappers wel degelijk te doorbreken. Ecoloog Hans de Kroon en milieukundige Ingrid Visseren-Hamakers, mede-auteur van het spraakmakende IPBES-rapport, zien een uitweg in een integratieve aanpak die recht doet aan de economie én de natuur.

Wees van harte welkom bij dit Radboud Actualiteitencollege en leer samen met andere politici en beleidsmakers in politiek Den Haag hoe we duurzaamheid de norm kunnen laten zijn en niet de uitzondering.

Natuur én economie

De Raad van State keurde in mei het Programma Aanpak Stikstof (PAS) af. De stikstofproblematiek kan niet los worden gezien van de grotere vragen rondom klimaatverandering en de afnemende biodiversiteit. Volgens ecoloog Hans de Kroon laten deze zien dat een sectorale benadering niet werkt. De huidige crisis biedt aanleiding om een nieuwe weg van gebiedsgerichte oplossingen in te slaan. Hij legt uit hoe een versterkt bondgenootschap tussen een duurzame economie, landbouw en biodiversiteit de weg kan vrijmaken richting een duurzaam herstel van onze natuur en een meer duurzame samenleving.

Transformatie

Zijn economische concessies een noodzakelijk kwaad om natuurherstel mogelijk te maken? Zoals bij veel duurzaamheidskwesties lijken natuur en economie hier tegenover elkaar te staan. Om de huidige uitdagingen het hoofd te bieden zijn volgens Ingrid Visseren-Hamakers structurele veranderingen nodig. Dit vraagt om een fundamentele omwenteling in ons denken over economie, welzijn en natuur. Hoe krijgen we boeren, bouwers, beleidsmakers en natuurorganisaties mee in deze sector-overschrijdende transformatie? Wat voor policy-mixes hebben we nodig? En wat kan de rol zijn van de overheid hierbij?

Oplossingen

Tijdens de bijeenkomst geven Hans de Kroon en Ingrid Visseren-Hamakers ieder kort hun visie op de stikstofproblematiek en de duurzaamheidstransformatie. Vervolgens gaan ze onder leiding van ethicus Marcel Becker in gesprek met zaal over de uitdagingen en oplossingen. Visseren-Hamakers en De Kroon doen handreikingen om duurzaamheid daadwerkelijk een integraal onderdeel te laten worden van beleid.

Over de sprekers

Hans de Kroon is hoogleraar Plantenecologie en was lange tijd directeur van het Institute for Wetland and Water Research aan de Radboud Universiteit. Hij kwam eerder wereldwijd in het nieuws met zijn onderzoek dat aantoonde dat in de afgelopen 27 jaar driekwart van de vliegende insecten verdwenen is. Hij leidt het interdisciplinaire samenwerkingsverband Healthy Landscape waarin onderzoek gedaan wordt naar de verduurzaming van het Nederlandse landschap.

Ingrid Visseren-Hamakers is hoogleraar Environmental Governance and Politics aan de Radboud Universiteit. Zij is een van de auteurs van het Global Assessment Report van het Intergovernmental Science-Policy Platform on Biodiversity and Ecosystem Services (IPBES). In dit zeer verontrustende rapport, aangenomen door de 132 IPBES-lidstaten, lieten wetenschappers zien dat de biodiversiteit wereldwijd in een schrikbarend tempo afneemt door menselijk handelen.

Marcel Becker is filosoof en ethicus aan de Radboud Universiteit. Hij treedt geregeld op als gespreksleider.

De Radboud Actualiteitencolleges zijn een initiatief van de Radboud Universiteit en worden verzorgd door Radboud Reflects. Wetenschappers van de Radboud Universiteit stellen verdiepende vragen bij maatschappelijke vraagstukken. Ze brengen de nieuwste wetenschappelijke inzichten onder de aandacht van politici en beleidsmakers. Meer informatie? denhaag@ru.nl