17|06|14 Open City | Lecture by sociologist Richard Sennett
Open City
Lecture by sociologist Richard Sennett
14 juni 2017
De Amerikaanse socioloog Richard Sennett is naast wetenschapper ook actief als adviseur bij de Verenigde Naties en UNESCO. Zijn bijzondere interesse in architectuur en stedenbouw, in combinatie met zijn betrokkenheid bij die maatschappelijke organisaties, leerde hem veel over stedelijke organisatie over de hele wereld. Gebouwen, stratenplannen, muren, snelwegen: ze hebben allemaal een grote impact op het leven van mensen. Het probleem: steden worden steeds meer gesloten systemen. Een pleidooi voor een open stad.
Falende steden
“Steden falen heel vaak”, zo trapte Sennett stevig af. Achter de lokale controle gaan economische krachten schuil. De stad is niet zijn eigen meester. Er is iets fundamenteel mis met onze conceptie van wat een stad zou moeten zijn.” Volgens Sennett is het ontwerpen van steden vooral een modern probleem, dat ontstaan is in het midden van de twintigste eeuw. Dat is een paradoxaal probleem, want de stadsplanner van vandaag de dag heeft een heel arsenaal aan technologische middelen tot zijn beschikking maar ze worden niet creatief ingezet. Dat komt volgens Sennett doordat technologieën die experimenten mogelijk maken, ondergeschikt worden gemaakt aan een machtsregime. “Sinds een halve eeuw is stedelijke planning in beslag genomen door control-freakery. De stedelijke verbeelding heeft zijn vitaliteit verloren. We missen de brekende kracht van de tijd. Dat bedoel ik niet nostalgisch - ik wil niet beweren dat we terug de tijd in moeten. We hebben echter de kracht nodig om vooruit te gaan, de open tijd in. Het gaat erom de stad te begrijpen als een proces, dat constant ontwikkelt door het gebruik van de stad. Dat laat ruimte over voor wanorde en verrassing.”
Vernietiging
Terwijl hij een afbeelding van het Parijse Plan Voisin uit de jaren '20 tevoorschijn haalt, bekritiseert Sennett de stijl van stedenbouwkundige Le Corbusier. “Deze architect plaatste een enorm hoogbouwwerk in het historisch centrum van Parijs. Het leven op de straat werd geëlimineerd. Met zijn industrieel gefabriceerde gebouwen probeerde hij sociale elementen die veranderingen veroorzaken in de steden te vernietigen.” Sennett stelde dat in een moderne stedelijke omgeving verval in een hoger tempo optreedt dan het stedelijk weefsel vraagt. “Gebouwen worden vernietigd in plaats van aangepast. Dat komt door een overspecificatie van vorm en functie. De gemiddelde levensduur van sociale woningbouw is veertig jaar, New Yorkse skyscrapers blijven vijfendertig jaar overeind. De stad is een omgeving die zichzelf constant vernietigt.”
Evenwicht en integratie
De gesloten stad heeft twee belangrijke uitgangspunten. De eerste is evenwicht, naar het pre-Keynesiaanse idee over hoe markten werken. Sennett: “Het veronderstelt dat inkomen en uitgaven in balans zijn. Programma’s moesten niet te veel inzetten, om te voorkomen dat hulpmiddelen in een zwart gat gezogen werden. Dat zorgt voor een begrenzing: het is niet toegestaan om één ding heel goed te doen, vanwege de angst om een andere taak te verwaarlozen. In een gesloten systeem gebeurt een beetje van alles tegelijkertijd. Ten tweede is er in een gesloten systeem sprake van integratie: elk deel van het systeem heeft een plaats in het grotere geheel. Daardoor worden uitzonderlijke ervaringen genegeerd; dat wat afsteekt tegen de rest vermindert de waarde. Experiment wordt hierdoor belemmerd.”
Een open stad
Het moge duidelijk zijn: Sennett is bepaald geen voorstander van gesloten systemen. Hij pleitte voor een ander soort stad; een open stad. “Een open systeem maakt de weg vrij voor onverwachte ontmoetingen en onvoorziene innovatie. Ik geloof niet in architecturaal determinisme. Ik ben ervan overtuigd dat we steden fysiek zo kunnen inrichten dat we ze sociaal openstellen.” Om dat doel te bewerkstelligen zijn drie elementen cruciaal. Ten eerste gaat het om de functie van begrenzing van plaatsen. “In veel landen worden rijke en arme gemeenschappen of gebieden waarin religieuze tegenpolen leven van elkaar gescheiden door een muur. Is een gebied onveilig? Dan bouw je midden in dat gebied een snelweg. We moeten ons afvragen wat een afscheiding betekent.”
Onvolledige bouw
Sennett was ook bijzonder gecharmeerd van het ‘onvolledig bouwen’ en haalde het Chileense Aravena-project aan als voorbeeld. “Er werden een aantal standaard geraamtes neergezet, die bewust onafgewerkt waren. Mensen mochten zelf verder werken aan hun woning of winkel. Families kunnen er zo samen iets van maken en eigenaarschap van het bouwwerk vergaren. Veel van deze gebouwen falen uiteindelijk omdat mensen slechte bouwers zijn. Onvolledigheid is een vorm van risico’s nemen.” Volgens Sennett is het dan ook belangrijk om in het geval van co-ontwerpen mensen te betrekken met expertise. Op den duur trekt de expert zich terug. Wat gebeurt er dan? Sennett: “Aan de ene kant is dat niet eerlijk ten opzichte van de mensen. Zij hebben geen kennis van stedenbouw, ze hebben de skills niet. Toch moeten mensen zoals ik op den duur van het toneel verdwijnen en de verantwoordelijkheid overdragen aan de gemeenschap. Het is de kunst om te vertrekken op zo’n manier dat mensen zich niet in de steek gelaten voelen. Ze moeten het zelfvertrouwen vinden om aan de slag te gaan. Een open stad creëer je dan ook door mensen geleidelijk de vaardigheden te geven om plaatsen op te bouwen.”
Red de stad
Bovendien is er behoefte aan een strategie voor het maken van stedelijke narratieven, stelde Sennett. “We moeten de stad redden van de huidige situatie: het is een gebureaucratiseerd, geformaliseerd, gesloten systeem. De stad moet geopend worden voor arme mensen, die in gesloten systemen buiten de boot vallen.”
Door: Karlijn Ligtenberg
Column 'Vijftig tinten grens' door rector Han van Krieken over de lezing van Richard Sennet
Podcast:
Bekijk korte video's van Richard Sennet over:
Architecture & conflict | Globalized labour | Inequality | Intolerance
Wil je op de hoogte blijven van onze activiteiten? Schrijf je dan in voor de tweewekelijkse nieuwsbrief.
Do you want to stay up to date about our activities? Please sign in for the English newsletter.