18|03|23 Being Ecological | Lecture by philosopher Timothy Morton
Being Ecological | Lecture by philosopher Timothy Morton | Friday 23 March 2018 | 19.30 – 21.15 hrs |Collegezalencomplex Radboud University
Podcast | Video | Natuur is een westers concept - Trouw
"Heel interessante lezing! Actueel, verwarrend en urgent." (uit een deelnemersevaluatie)
Het is geen geheim meer dat de aarde aan het opwarmen is. Maar ondanks de vele krantenkoppen die ons tot actie manen om hier iets aan te doen, komen we niet echt in beweging. Hoe moeten we omgaan met de klimaatcrisis waar we in terecht zijn gekomen? En hoe kunnen we ons het beste verhouden tot de natuur? Volgens de Amerikaanse filosoof Timothy Morton moeten we om écht ecologisch te zijn begrippen als ‘de natuur’ loslaten. Het is een ideaalbeeld dat ons in de weg zit. In plaats van natuur in een apart hokje te plaatsen, zouden we ons moeten richten op de situatie waar we in verstrengeld zijn. Voor een volle zaal beargumenteerde Morton hoe we écht ecologisch kunnen leven. Na afloop ging hij in gesprek met filosoof en programmamaker Lisa Doeland.
Natuur en de mens
De manier waarop wij ons tot de natuur verhouden kent een rare tegenstrijdigheid. We proberen ecologisch te leven door zo goed mogelijk met de natuur om te gaan, maar terwijl we dit doen plaatsen we onszelf constant buiten deze natuur. De natuur is altijd waar wij niet zijn: de verre bossen, de diepe oceaan of de ijskappen op de noordpool. Volgens Morton zit hier een fundamentele denkfout: “Wanneer we met elkaar over de natuur praten scheiden we onszelf hiervan af. De natuur is daar waar wij niet zijn en hier zit een grote onhandigheid in. Wat we natuur noemen is een kunstmatig construct, want we doen alsof we er zelf geen onderdeel van zijn.” We praten onszelf constant aan dat er iets is dat we moeten doen om de natuur te redden, maar het echte probleem gaat aan ons voorbij. In plaats van te schreeuwen over de opwarming van de aarde, moeten we ons richten op hoe we hier samen mee om zullen gaan.
Een fenomenologische blik
“The how is the what”, stelt Morton. Hoe de dingen aan ons verschijnen, vertelt wat ze zijn. Wat we zien is niet een oppervlakkige verschijning die belemmert de dingen te zien zoals ze écht zijn, maar wat ze werkelijk zijn. Er bestaat niets buiten de fenomenen die we waarnemen. Dit gedachtegoed is afkomstig uit de fenomenologie. Op dezelfde manier dat we een onderscheid maken tussen de dingen hoe wij ze zien en de dingen zoals ze echt zijn, maken we ook een onderscheid tussen onszelf en de natuur. In beide gevallen een onderscheid dat niet bestaat: wat we zien zijn de dingen en de natuur is niet iets wat los van de mens staat: het is onderdeel van hetzelfde geheel.
Tellen tot oneindig
Vaak wordt gedacht dat het grote probleem is dat we ons het opwarmen van de aarde niet vóór kunnen stellen. Hier is Morton het niet mee eens: “Het probleem is niet dat we het ons niet voor kunnen stellen, we kunnen gemakkelijk aan een uitgestorven planeet denken. Het probleem is dat we het juist wél kunnen. Het is net als met tellen tot oneindig: hoeveel getallen je ook toevoegt, het zal nooit hoog genoeg zijn. Maar door te denken aan het getal ‘oneindig’ heb je het gehaald.” Dit is wat we ook met het klimaat doen: we tellen onderzoek na onderzoek bij elkaar op. Maar misschien dat de oplossing niet is om meer getallen samen toe te voegen, maar juist om gewend te raken aan het idee dat het opwarmen van de aarde iets is waar we mee moeten leven, zoals we ook alleen tot oneindig kunnen tellen door aan het getal oneindig te denken.
Het vermogen om te luisteren
Als het op het opwarmen van de aarde aankomt, staan we er volgens Morton dus slecht voor. Niet vanwege de opwarming zelf, maar omdat we nog steeds met elkaar in discussie zijn over de feiten in plaats van de situatie te accepteren en op zoek te gaan naar een leefbare oplossing. In plaats van te schreeuwen over de opwarming van de aarde, stelt Morton voor dat we juist beginnen met luisteren: “Op een bepaalde manier is het gepraat over de opwarming van de aarde zelfs verkeerd: het heeft bijna iets apocalyptisch. Het probleem is dat we onszelf opstellen als goden over een wereld van objecten om ons heen. Het is een ontologisch probleem.”
Verantwoordelijkheid en schuld
We zijn niet individueel verantwoordelijk voor de huidige toestand van de aarde. Dat is een prettig idee, maar we zullen wel onze verantwoordelijkheid moeten nemen. “Het is niet onze fout dat we leven in een tijd waarin het milieu er slecht voorstaat, maar het is wel onze verantwoordelijkheid om hier mee te leven en er iets aan te doen. We moeten ophouden met praten over ijsberen en beginnen met praten over hoe we met de situatie moeten omgaan.” Voor wie werkelijk de aarde wil redden, is het tijd om begrippen als ‘de natuur’ los te laten en te accepteren dat sommige dingen ongrijpbaar voor ons zijn. Pas dan kunnen we écht ecologisch zijn en beginnen met leven naar de situatie waar we in verstrengeld zijn.
Door David Leeftink
Podcast:
Wil je op de hoogte blijven van onze activiteiten? Schrijf je dan in voor de tweewekelijkse nieuwsbrief.