18|10|09 Apocalypse | Lecture and discussion with theologian Catherine Keller and philosophers Evert van der Zweerde, Lisa Doeland and Pim Haselager
Apocalypse | Lecture and discussion with theologian Catherine Keller and philosophers Evert van der Zweerde, Lisa Doeland and Pim Haselager | Tuesday 9 October 2018 | 19.30 – 21.15 hrs
English review - Apocalypse soon? | Video | Podcast | nederlands dagblad - Theologe Catherine Keller: 'In Openbaring zie je de klimaatcrisis'
Je slaat de krant open en wordt geconfronteerd met de enorme bedreigingen waar we als mensheid voor staan. Je kunt overweldigd raken door gevoelens van angst en wanhoop, en het einde van de wereld kan ineens akelig dichtbij lijken. Hoe kunnen we het beste met deze gevoelens omgaan? Wat zijn de grootste bedreigingen? En is het einde echt nabij? Theologe Catherine Keller bood aan de hand van het Bijbelboek Handelingen hoop én handvatten over hoe we kunnen omgaan met de grote uitdagingen van deze tijd. Ze liet zien hoe het dominante discours over de apocalyps, het einde van de wereld, anders belicht kan worden vanuit een theologisch perspectief. Vervolgens besprak ze met milieufilosoof Lisa Doeland, AI-onderzoeker Pim Haselager en politiek filosoof Mathijs van de Sande, alle drie van de Radboud Universiteit, verschillende filmfragmenten onder leiding van programmamaker Liesbeth Jansen. De fragmenten gingen achtereenvolgens over de bedreigingen op het gebied van klimaatverandering, politiek en artificiële intelligentie.
Een alternatieve uitleg
Keller raakte ten tijde van de koude oorlog geïnteresseerd in de apocalyps. De apocalyps was toen een hot topic en is dat tegenwoordig weer door onder andere de globale klimaatverandering. Keller vertelde het niet eens te zijn met de interpretatie van de christelijke fundamentalisten in de US, die stellen dat het boek Handelingen het einde van de wereld aankondigt. Ze gaf aan dat er weliswaar catastrofes plaatsvinden, maar dat deze uiteindelijk juist tot radicaal nieuwe beginnen leiden. Daarnaast is Handelingen er niet om de toekomst te voorspellen, maar laat het diepe, terugkerende patronen zien waar de mensheid mee worstelt én de consequenties ervan. Ze toonde aan de hand van verschillende verhalen uit het boek de overeenkomsten aan met de huidige ontwikkelingen en uitdagingen.
Onderscheid hoop en optimisme
Keller vertelde zich zorgen te maken om de staat van de wereld maar gaf aan dat de bedreigingen niet tot het definitieve einde hoeven te leiden. Want collectief gevaar zet aan tot collectieve actie, waarbij nieuwe mogelijkheden ontstaan en vooruitgang wordt geboekt, met als gevolg dat de mensheid steeds een stukje dichterbij de ideale wereld komt. Volgens Keller bieden de woorden uit de oude profetie hoop, maar mag dit absoluut niet verward worden met optimisme. Ze stelde dat hoop aanzet tot actie, terwijl optimisme juist afwachtend maakt. De huidige staat van de wereld vraagt om actie en dus om hoop.
Kleiner denken
Aan de hand van een fragment uit de documentaire How to Let Go of the World and Love All Things Climate Can’t Change pleitte milieufilosoof Lisa Doeland ervoor om kleiner te denken bij het bestrijden van klimaatverandering. Ze stelde dat we de wereld als geheel los moeten laten, zodat we minder overweldigd worden door globale problemen. We kunnen ons beter richten op zaken waar we invloed op hebben, zodat we in staat zijn om tot actie over te gaan. Doeland gaf aan dat het belangrijk is te accepteren dat we de toekomst niet kunnen controleren en dat we dat idee daarom los moeten laten. Keller vulde aan dat het loslaten van de drang naar controle goed is zolang het tot activisme leidt, en het niet slechts als doel heeft bevrijd te zijn van angst.
Een nieuwe manier van leven
Met een filmpje over Hurricane Katrina in 2005 als voorbeeld legde politiek filosoof Mathijs van de Sande uit dat enorme rampen kunnen leiden tot het samenkomen van mensen met verschillende achtergronden. Deze samenwerking kan vervolgens resulteren in een andere manier van samenleven. Hij haalde het boek A Paradise Built in Hell aan van Rebecca Solnit waarin staat dat bij zulke rampen autoriteiten geen invloed hebben en op het eerste oog hele verschillende mensen gedwongen worden samen te werken. Op deze manier kan men een radicaal alternatief in de praktijk brengen. Keller voegde hier aan toe, aan de hand van een boek van Naomi Klein This Changes Everything, dat klimaatverandering een ramp is waarbij mensen mogelijk een nieuw, hoger bewustzijn kunnen ontwikkelen en de onderliggende oorzaken van klimaatverandering herkennen. Met als gevolg dat men samen gaat werken aan een nieuwe, meer duurzame werkelijkheid.
Het gevaar van extreem rechts
Volgens Van de Sande is de opkomst van extreem rechts een vorm van een apocalyps op politiek gebied. Hij noemde het een globale politieke bedreiging en gaf aan dat ook dit soort bedreigingen ertoe kunnen leiden dat mensen zich genoodzaakt voelen samen te gaan werken om een gemeenschappelijke agenda op te stellen. Hij vervolgde: “Er hoeft geen gedeelde analyse te zijn van het probleem, maar er moet wel een gedeeld idee zijn van hetgeen waar we vanaf willen. Dat is noodzakelijk om coalitie te vormen”. Keller stelde hierbij dat er tegenwoordig veel mogelijkheden zijn voor mensen om zich te verenigen door bijvoorbeeld social media en het internet. Ook is het belangrijk om de dialoog te blijven aangaan met aanhangers van extreem rechtse groeperingen, en meer aandacht te hebben voor de oorzaken die hen hiertoe aantrekken. Zelf biedt ze met haar alternatieve interpretatie van de apocalyps tegenwicht aan de uitleg van extreem rechts. Op deze manier wil ze mensen die de interpretatie van extreem rechts aanhangen, bereiken.
Doelbewust richting de afgrond?
AI-onderzoeker Pim Haselager liet aan de hand van een fragment uit de film Terminator 2 het gevaar van artificiële intelligentie zien. Volgens hem zijn we artificiële intelligentie zo ver aan het ontwikkelen dat het in de toekomst mogelijk is dat machines de mensheid in hun macht krijgen. Hij noemde een belangrijk verschil met het gevaar van klimaatverandering: “Klimaatverandering ontstaat uit desinteresse, terwijl we met subsidies en onderzoek naar artificiële intelligentie bewust naar het probleem toewerken.” Keller zei hierop dat in Handelingen een verschil wordt beschreven dat niet exact overeenkomt maar er wel op lijkt. Namelijk het verschil tussen gebeurtenissen als gevolg van kwaadaardige en niet kwaadaardige daden. Tot slot stelde Haselager vast dat we als mensheid meer gebaat zijn bij ontwikkeling op het gebied van ethiek en empathie dan bij verdere ontwikkeling van onze intelligentie.
Door Tieu van Gulick
Podcast:
"It is not too late, but as Martin Luther King did say in relation to the Vietnam War in the late sixties, there is such a thing as too late. And so he called for the fierce urgency of now. And I think that's what the apocalypse is calling us to: right now"
As a preview to her lecture on 9 october, Catherine Keller talked with program maker Liesbeth Jansen about how the Bible book Apocalypse can help us deal with ecological threats and climate change. Watch the video:
Wil je op de hoogte blijven van onze activiteiten? Schrijf je dan in voor de tweewekelijkse nieuwsbrief.
Do you want to stay up to date about our activities? Please sign in for the English newsletter.