21|04|12 Het kwetsbare kinderbrein | Lezing en gesprek met neurobioloog Dick Swaab en neurowetenschapper Roshan Cools
Het kwetsbare kinderbrein | Lezing en gesprek met neurobioloog Dick Swaab en neurowetenschapper Roshan Cools | Maandag 12 april 2021 | 20.00 – 21.15 uur | Online | Radboud Reflects en de RAGweek
"Ik vond het boeiend en leerzaam. Ik was vooral blij met de oproep om kinderen veel te laten spelen en ze zo veel mogelijk ontwikkelingskansen te bieden. De lezing maakt mij nieuwsgierig en stimuleert mij om nog meer te willen weten willen over het kinderbrein. Ik ben blij dat ik de lezing heb bijgewoond." (Uit een deelnemersevaluatie.)
Aankondiging - Hoe kwetsbaar is het kinderbrein? En wat is de invloed van biologische processen, sociale interactie en opvoeding op de ontwikkeling van de hersenen van het kind? De bekende neurobioloog Dick Swaab stelt dat de ontwikkeling van onze hersenen tijdens en direct na de geboorte in grote mate onze mogelijkheden en beperkingen bepalen. Als hersenontwikkeling zo kwetsbaar is, hoe kunnen we dan zorgen voor een gezonde ontwikkeling? Sluit aan bij de livestream. Zie de volledige aankondigingstekst onderin.
Verslag - Het kwetsbare kinderbrein
Hoe kwetsbaar is het kinderbrein en in hoeverre bepaalt de vorming van onze hersenen in de vroege jeugd onze talenten en onze mogelijkheden voor later? In een programma, georganiseerd door de RAGweek en Radboud Reflects, stelde neurobioloog Dick Swaab dat hersenontwikkeling in onze kinderjaren cruciaal is. Neurowetenschapper Roshan Cools vertelde hoe flexibel ons volwassen brein is. Beide sprekers gingen in gesprek onder leiding van filosoof Frank van Caspel.
Honderdduizend kilometer
Swaab begon zijn lezing met een grafiek die de aanmaak van hersencellen illustreerde bij een ongeboren kind. Al tijdens de zwangerschap begint de aanmaak van nieuwe hersencellen razendsnel. Tijdens de ontwikkeling proberen de hersencellen contact te maken met elkaar. Daardoor ontstaat een enorm netwerk van honderd miljard hersencellen, die elk weer contact maken met vele andere cellen. Swaab vertelde dat op deze manier zo’n honderdduizend kilometer bedrading in ons brein ontstaat.
Kwetsbaar
Het bijzondere netwerk dat onze hersenen vormt, is echter ook kwetsbaar. Swaab presenteerde een lijst van vele chemische stoffen, aanwezig in onder andere sigaretten, voedsel, vervuilde lucht en medicijnen, die de ontwikkeling van het kinderbrein al tijdens de zwangerschap kunnen beïnvloeden. Ook ondervoeding kan leiden tot een groter risico op bijvoorbeeld schizofrenie, depressie en dementie. Een belangrijke stof voor de latere empathie en de binding van moeder en kind, is oxytocine, een stof die onder andere vrij komt bij het voeden van het kind. Swaab vertelde dat verwaarlozing of misbruik in de vroege jaren ertoe leidt dat er geen afgifte van oxytocine ontstaat in het brein bij warm contact, wat het risico verhoogt op een depressie op latere leeftijd.
Stimuleer en voorkom schade
Een andere belangrijke factor die de hersenen beïnvloedt, is stress. Swaab vertelde dat stresshormonen inwerken op alle hersengebieden en dat daardoor bepaalde genetisch bepaalde ziektes, zoals schizofrenie, vaak aan het licht komen tijdens de pubertijd. “Voorkom schade en stimuleer,” zou daarom volgens Swaab het credo moeten zijn voor de hersenontwikkeling in onze kinderjaren. Tijdens deze periode worden talrijke nieuwe verbindingen aangemaakt die alleen ontstaan als het kind voortdurend wordt gestimuleerd. Ook slaap is goed voor de hersenontwikkeling, want de droomslaap blijkt enorm belangrijk voor de ontwikkeling van de hersenschors. “De hersenen zijn een fantastische machine,” sloot Swaab zijn lezing af, “maar ook bijzonder kwetsbaar.”
Hersenstoffen
Roshan Cools ging tijdens haar lezing in op de vraag in hoeverre onze hersenen tijdens onze volwassenheid nog te moduleren zijn, gegeven de vele permanente effecten daarop in onze jonge jaren. Ze vertelde dat de infrastructuur van ons brein weinig veranderlijk is bij volwassen. Maar hoe kan het dan toch dat onze volwassen hersenen zich voortdurend aan kunnen passen aan veranderende omstandigheden? Cools vertelde dat dit mogelijk is door hersenstoffen als dopamine en serotonine. De systemen achter deze stoffen kunnen output van onze hersencircuits aanpassen.
De prefrontale cortex speelt een grote rol in de regulering van onze hersenstoffen en wordt beïnvloedt door onder andere stress, slaap, drugs en voeding. Cools noemde als voorbeeld het dopaminesysteem. Op het moment dat er sprake is van een beloning worden de hersenen ‘besproeid’ met dopamine en precies dan worden onze hersenverbindingen flexibel. In de pubertijd heeft dit systeem van hersenstoffen bijvoorbeeld vergaande positieve invloed op de hersenontwikkeling.
Actief en passief
Maar hoe zit dat bij volwassenen? Cools vertelde dat de hersenstoffen wel degelijk invloed hebben op onze hersenontwikkeling, maar dat de effecten klein zijn vergeleken met de kinderjaren. Toch zijn we in staat om ons goed aan te passen. Ook daar spelen stoffen als dopamine een grote rol: deze stof zorgt ervoor dat we de juiste keuzes op het juiste moment maken. En wederom speelt de prefrontale cortex, die tijdens de kinderjaren grotendeels tot ontwikkeling komt, een grote rol. Heb je dus in je jeugd geleerd dat je omgeving controleerbaar is, dan kom je sneller in actie dan wanneer je hebt geleerd dat de wereld niet te controleren is. In het laatste geval kies je volgens Cools sneller voor een passieve strategie.
Veranderen na de kindertijd
Na hun lezingen gingen Swaab en Cools in gesprek met gespreksleider Frank van Caspel en beantwoordden ze de vele vragen vanuit het online publiek. Van Caspel vroeg zich af of er een tegenstrijdigheid in de verhalen van Swaab en Cools zit als het gaat om de hersenontwikkeling na de kindertijd. Swaab stelt namelijk dat de kindertijd allesbepalend is en Cools ziet nog enige speelruimte tijdens de volwassenheid. Swaab antwoordde dat het volgens hem niet in beton gegoten zit. Flexibiliteit is er, maar die is zeker niet zo groot als sommigen beweren. Als we maximaal flexibel zouden zijn, dan waren al onze mentale problemen gemakkelijk oplosbaar. Dan zou er volgens Swaab geen neurologie en psychiatrie nodig zijn. Cools gaf aan dat ze ergens nog hoop heeft en dat beiden bestaan, omdat we nog niet precies weten hoe we cognitief kunnen veranderen op latere leeftijd. Dat is misschien een valse hoop, maar Cools heeft het nog niet helemaal opgegeven.
Door: Dave Willems
Video
Podcast
Wil je op de hoogte blijven van onze activiteiten? Schrijf je dan in voor de tweewekelijkse nieuwsbrief.
Aankondiging
Hoe kwetsbaar is het kinderbrein? En wat is de invloed van biologische processen, sociale interactie en opvoeding op de ontwikkeling van de hersenen van het kind? De bekende neurobioloog Dick Swaab stelt dat de ontwikkeling van onze hersenen tijdens en direct na de geboorte in grote mate onze mogelijkheden en beperkingen bepalen. Als hersenontwikkeling zo kwetsbaar is, hoe kunnen we dan zorgen voor een gezonde ontwikkeling? Sluit aan bij de livestream.
Deelname aan de livestream is gratis, maar je kan wel doneren via de RAGweek aan Right to Play, Stichting De Hond Kan De Was Doen en het Nederlands Herseninstituut.
Miljarden neuronen
In de baarmoeder en de eerste jaren na de geboorte ontwikkelen onze hersenen zich in een hoog tempo. In die fase vormt zich een netwerk van miljarden neuronen, waarvan we een vijfde deel overhouden. Dit proces gebeurt grotendeels door de activiteit van hersencellen zelf, maar het wordt negatief beïnvloed door bijvoorbeeld geneesmiddelen en een tekort aan voeding. Na de geboorte zijn taal, sociale interacties, opvoeding en scholing nog van invloed op onze hersenontwikkeling.
Talenten en beperkingen
Dick Swaab vertelt hoe de genetische basis en externe factoren inwerken op de hersenontwikkeling van het kind. Dat leidt uiteindelijk tot een enorme variatie aan hersenstructuren en heeft volgens hem grote consequenties: het bepaalt voor een groot deel onze mogelijkheden, talenten, maar ook onze beperkingen. Daarom is het cruciaal dat kinderen opgroeien in een veilige, warme en stimulerende omgeving en hun creativiteit kunnen ontwikkelen door spel.
Creativiteit
Liggen de capaciteiten van ons brein na de kinderjaren vast? Gegeven de cruciale kinderjaren duikt de vraag op of er in ons volwassen leven nog ruimte is voor de ontwikkeling van onze hersenen. Neurowetenschapper Roshan Cools stelt dat het leervermogen van volwassenen wel degelijk veranderlijk is. Onderzoek laat zien dat het beïnvloeden van de hersenstof dopamine onze cognitieve flexibiliteit beïnvloedt en dus ons vermogen om tot creatieve oplossingen te komen.
Verantwoordelijkheid
Na hun lezingen gaan Dick Swaab en Roshan Cools in gesprek onder leiding van filosoof Frank van Caspel. Hoe verhoudt ons volwassen leervermogen zich tot vorming van onze hersenen tijdens de kinderjaren? Ligt de blauwdruk voor onze mogelijkheden in op vroege leeftijd al vast of is er op latere leeftijd nog voldoende ruimte hersenontwikkeling? En wat betekent dit voor de verantwoordelijkheden die we dragen voor de kansen van een kind?
Over de sprekers
Dick Swaab is arts en neurobioloog. Hij is emeritus hoogleraar Neurobiologie aan de Universiteit van Amsterdam. Hij is schrijver van de boeken We zijn ons brein (2010) en Ons creatieve brein (2016).
Roshan Cools is hoogleraar Cognitieve neuropsychiatrie aan het RadboudUmc en is onderzoeker aan het Donders Institute van de Radboud Universiteit. Ze doet onder andere onderzoek naar het leervermogen van volwassenen en neuromodolatie van cognitieve flexibiliteit. Op dit moment doet ze onderzoek naar neuroflexibiliteit en creativiteit.
RAGweek
Dit is een programma van Radboud Reflects en de RAGweek. De RAGweek is een jaarlijks terugkerende week waarin studenten zich in zetten voor het goede doel. Alle donaties voor dit programma gaan naar Right to Play, Stichting De Hond Kan De Was Doen en het Nederlands Herseninstituut.
Wil je op de hoogte blijven van de activiteiten van Radboud Reflects? Schrijf je dan in voor de tweewekelijkse nieuwsbrief. Wil je verder denken over ethische vragen die spelen in jouw organisatie? Bekijk Radboud Reflects Professional – Ethische verdieping voor organisaties.