Verslag Everyday Heroes | Lecture

Everyday Heroes
Lecture by internationally recognized psychologist Philip Zimbardo
Vrijdag 01 april 2016 | 19.30 - 21.30 uur | Concertgebouw De Vereeniging

De inmiddels 83-jarige psycholoog Philip Zimbardo is wereldberoemd geworden met het Standford Prison Experiment, dat hij in 1971 in de kelders van de Standford Universiteit uitvoerde. Tegenwoordig trekt hij de wereld rond met zijn Heroic Imagination Project, met als missie om normale mensen om te toveren tot superhelden. Het hebben van unieke of bovennatuurlijke gaven is hiervoor geen vereiste. Ware helden zijn volgens Zimbardo namelijk ‘ordinary people performing extraordinary actions in challenging situations’.

Change your evil ways

Voor een uitverkochte zaal, bepakt met zo’n 1400 man publiek, maakte Philip Zimbardo afgelopen vrijdag zijn entree. Zijn lezing zal gaan over Goed en Kwaad, zo kondigt hij aan. Dit is een thema dat hem al zijn leven lang fascineert. Hoe komt het dat sommige mensen op het verkeerde pad raken terwijl dat met anderen niet gebeurt? What makes good people go wrong? Slechts wanneer we een antwoord op deze vraag hebben, kunnen we het kwaad mogelijk op een effectieve manier bestrijden. Dat gezegd hebbende, staakt de 83-jarige psycholoog zijn verhaal, staat op van zijn stoel, start het nummer Change your evil ways en begint te dansen. “Even wat muziek om op te warmen!” Ook het publiek wordt aangemoedigd om mee te doen, waardoor een paar tellen later ruim duizend man op de been is om mee te deinen op de klanken van Carlos Santana.

Opgroeien in South Bronx

Na deze openingsdans begint Zimbardo zijn verhaal. Zo’n zeventig jaar geleden groeide hij op in South Bronx, een achterstandswijk van New York. Dit was een grauwe omgeving zonder veel natuurschoon en met veel criminaliteit. Opgroeien in die omgeving was geen pretje. Van kinds af aan werd je voortdurend verleid om te stelen, drugs te dealen of in de prostitutie werkzaam te raken. De jonge Philip verwonderde zich destijds al over het feit dat sommige van zijn vriendjes in de criminaliteit belandden terwijl anderen op het rechte pad bleven. Hoe kwam dat? Wat was hier de oorzaak van? Zijn sommige mensen nu eenmaal intrinsiek goed en anderen slecht? Of is de scheidslijn tussen die twee polen misschien een stuk minder statisch?

Het Standford Prison Experiment…

Eenmaal werkzaam als psycholoog aan de Standford University, ontwikkelde Zimbardo de hypothese dat omgevingsfactoren van cruciaal belang zijn om het kwaad te begrijpen. Hij is van mening dat de autonomie, de vrije wil, van de mens schromelijk wordt overschat omdat mensen in hoge mate worden geconditioneerd door de situatie waarin zij verkeren. Wat zou er gebeuren wanneer je ‘goede’ mensen in een ‘slechte’ omgeving plaatst? Om deze hypothese te onderzoeken selecteerde hij in 1971 24 doorsneestudenten die zich hadden opgegeven om mee te doen aan zijn onderzoek. Deze studenten zouden gedurende twee weken plaatsnemen in een gesimuleerde gevangenis. Op willekeurige basis werden de studenten ingedeeld in twee groepen. De ene groep kreeg de rol van gevangene toebedeeld, de andere de rol van bewaker. De bewakers kregen uniformen, reflecterende zonnebrillen en de taak om de orde te bewaken. De gevangenen werden gedehumaniseerd; hun namen werden vervangen door nummers. Ook kregen ze haarnetjes te dragen en werd hun ondergoed afgenomen. Iedere deelnemer was op ieder moment van het experiment vrij om te stoppen wanneer hij maar wilde.

… loopt uit de hand

Het experiment, dat aanvankelijk twee weken zou duren, liep na enkele dagen al volledig uit de hand. Zonder dat dit door Zimbardo geïnstrueerd werd, ontstond er onder de studenten een rollenpatroon waarbij de bewakers zich autoritair gingen gedragen tegenover de gevangenen. Uit verveling lieten zij hen opdrukken en vernederende handelingen verrichten. Toen de gevangenen hier na één dag tegen in opstand kwamen, traden de bewakers hard op. De gevangenen werden geïsoleerd opgesloten, uitgekleed en nog verder vernederd. Binnen 36 uur viel de eerste gevangene af omdat hij geveld werd door stressverschijnselen. Na zes dagen werd het hele experiment afgeblazen omdat het volledig escaleerde. Het initiatief om het experiment te stoppen kwam echter niet van Zimbardo zelf, maar van zijn vriendin. Zelf was hij te veel bevangen geraakt door het experiment. Voor het leed van de gevangenen was hij blind geworden. Als een gevoelloze antropoloog registreerde hij stoïcijns het gedrag van de studenten. Pas het ingrijpen van zijn vriendin deed hem ontwaken uit zijn sluimer.

Moraal van het verhaal

De uitkomst van het experiment was dat mensen niet eenduidig goed of slecht zijn. Wij zijn een mengelmoes van beide en het is veelal afhankelijk van de omstandigheden waar we in terechtkomen of mr. Jekyll, dan wel mr. Hyde naar buiten komt. Zimbardo toonde met zijn Standford Prison Experiment aan dat de scheidingslijn tussen een held als Ghandi en een monster als Hitler een stuk betrekkelijker is dan men misschien initieel zou denken. Dat doorsneestudenten binnen een tijdsbestek van enkele dagen onder ‘de juiste’ omstandigheden kunnen transformeren in sadistische maniakken geeft te denken. Maar het bracht Zimbardo ook op een productief idee. Als mensen in ongunstige situaties kunnen transformeren tot monsters, kunnen ze dan in positieve situaties ook transformeren tot helden?

Heroic Imagination Project

Met als missie om de wereld een mooiere plek te maken trekt Zimbardo tegenwoordig de wereld rond met zijn Heroic Imagination Project. Met het tienstappenplan dat hij presenteert kan volgens hem iedereen een held worden. Dat hij, ook deze avond, vele mensen wist te enthousiasmeren met zijn praktische levenslessen bleek uit het daverende applaus dat op zijn lezing volgde. Ook de signeersessie na afloop, waarbij Zimbardo voor iedere fan afzonderlijk ruimschoots de tijd nam om hem of haar te spreken, getuigde van een grote betrokkenheid van deze beroemdheid bij zijn publiek.

Door: Rob van de Ven