Verslag De Grens | Filosofisch Festival in de Maand van de Filosofie

De Grens
Filosofisch Festival in de Maand van de Filosofie
Donderdag 7 april 2016 | 18.00 - 01.00 uur | De Waagh, Nijmegen

Filosofen Marjolein de Boer, Daphne Brandenburg, Carli Coenen, Roy Dings, Simon Gusman, Stefan Schevelier, Marc Slors, Joyce Vermeer, Elize de Mul. Ethicus Femke Takes. Politiek geograaf Henk van Houtum. Dichters en denkers Maarten Doorman en Piet Gerbrandy.

Even voor zessen druppelen de eerste gasten binnen in De Waagh. Als iedereen de handen geschud heeft met diens tafelgenoten gaat programmamaker Liesbeth Jansen in gesprek met een vluchtelinge uit Ethiopië. In 2013 kwam ze naar Nederland. Via een organisatie werd ze in contact gebracht met “hele empathische mensen.” Ze vertelt: “Ze lieten me in hun huizen binnen zonder twijfel. Gaven mij de sleutel van hun huis als ze op vakantie waren. Ik voelde me in hun gezelschap geen vreemde.” Hoewel ze door sommigen warm ontvangen werd, stuitte ze elders wel op sociale grenzen. Zo vroeg ze – in het Engels – een keer de weg aan een voorbijganger. Zijn reactie: “You are in the Netherlands, so you should talk Dutch.”

‘Kom niet hier’

Terwijl de gasten zich wagen aan het nagerecht, verhaalt Henk van Houtum, politiek geograaf verder over grenzen. Hij weet als hoofd van het Nijmegen Centre for Border Research veel over het huidige beleid in Europa. Er zijn volgens hem wel vijf grenzen die vluchtelingen over moeten om hun land te verlaten en te wortelen op een andere plek. Te beginnen met de papieren grens; de Europese Unie heeft liefst 135 landen op de negatieve lijst staan. Ben je daar geboren, dan is de kans op een visum heel klein. Dan is er de ijzeren grens, die van hekken, prikkeldraad en obstakels. Wie daar voorbijkomt, wacht de segregatie. “Vluchtelingen worden geplaatst in kampen, kazernes en in bossen,” aldus Van Houtum. Daar komt nog bij dat er op allerlei manieren afschrikgrenzen worden opgetrokken, waardoor mensen richting het thuisfront doorgeven: ‘Kom niet hier’. En dan is er ten slotte de onzichtbare grens: “Je bent wel mens, maar nog geen burger van het land waar je heen trok,” vertelt Van Houtum.

Eeuwig leven?

Niet over de grenzen van landen maar over die van het leven gaat het bij de workshop “Eeuwig leven, wil je dat?” Ethicus Femke Takes vraagt de deelnemers hoe oud ze gegeven de huidige omstandigheden – denk aan medische zorg, levensverwachting – willen worden. Één van de gasten denkt aan 85 jaar, een ander kiest voor de 100 (“want dan komt de burgermeester op bezoek”). Waarop baseer je die keuze? Voornamelijk op de verwachting in goede gezondheid te leven en onafhankelijk te zijn, oppert iemand. “Maar,” vraagt een andere bezoeker, “ik kan me ook voorstellen dat iemand me met liefde verzorgt. Is het dan ook erg om afhankelijk te zijn?” Na een discussie blijkt dat ook pijn als een belangrijke kwestie wordt gezien, maar dat begrip laat zich niet zo makkelijk vatten. “Wat is pijn? Gaat het om ondraaglijke pijn? En wat nu als je geestelijk nog heel vitaal bent?”

Self branding

Marjolein Lanzing spreekt over heel andere grenzen in het leven: de grenzen aan wat we normaal vinden om te delen. “Vroeger was het ondenkbaar een bikinifoto van de baas tegen te komen. Nu kunnen we het hele album doorspitten.” Niet alleen die grens is verlegd. En die kwestie raakt aan zeggenschap hebben over je privacy; wie kan wat zien en wat niet? “In elk geval moet je kunnen reguleren wat anderen over je weten,” aldus Lanzing. Tegelijkertijd gaat er een aantrekkingskracht uit van dat reguleren: je kunt je image stylen, jezelf branden en zo een heel online persona vormen. Maar wat is de lijn tussen dat online persona en je ware ik?

Wat is poëzie?

Over de zoektocht naar zichzelf gaat het ook bij het gesprek over grenzen in de poëzie. Iedereen kent wel die mensen die een gedichtje plaatsen op hun wall, een manier om dichter te komen bij wie ze echt zijn. ‘Maar dat is geen poëzie’, klinkt het dan vaak. Wat is poëzie dan wél? En welke grenzen worden in de poëzie overschreden? Daarover verhaalt vanavond dichter Piet Gerbrandy. “Poëzie beweegt je in de richting van een heelheid die niet verknoeid is door de eenzaamheid die het individu eigen is. Poëzie kan je uit een keurslijf bevrijden door grenzen van betekenis te overschrijden. In die zin heeft ze een politieke opdracht, ze stimuleert openheid.”  Waarin verschilt de poëzie van de filosofie? Filosoof Maarten Doorman  krijgt die vraag vaak. Volgens hem raken de twee velden steeds meer vermengd. “Dichters schrijven over wat we kunnen kennen, hoe de taal zich verhoudt tot de werkelijkheid. Dichters stellen ook de grote vraag: wie zijn wij?”

Dog poo girl

Soms krijg je zelf niet de kans om een antwoord te geven op de vraag wie je bent. In een benauwd geval  geven anderen in jouw plaats een antwoord op die vraag. Techniekfilosoof Elize de Mul vertelt over de impact van internetmemes. Neem de Aziatische “dog poo girl”. Een meisje zat met haar hondje in de metro, toen die besloot daar zijn behoefte te doen. Ze raakte in paniek toen het gebeurde, ruimde de uitwerpselen niet op. De Mul: “Anderen besloten dat te filmen. Het werd bij wijze van straf online gedeeld. Mensen herkenden haar, iemand gooide een ruit in. Ze moest uiteindelijk stoppen met haar studie vanwege de grote impact die de online hetze had op haar leven.”

Vrouwelijke filosofen

Na alle denkoefeningen verzamelen de bezoekers zich in het restaurant, waar te strijden is om de Grote Filosofie Quiz-bokaal en een boekenpakket. De quiz staat geheel in het teken van vrouwelijke filosofen. Geen wonder dat de eerste vraag gaat over de nominaties voor de Socrates-wisselbeker: dit jaar waren slechts zes van de 64 genomineerden voor de longlist vrouw. Welke vrouw schopte het tot de shortlist? Juist, dat was Tinneke Beeckman met Macht en onmacht. De eerste deelnemers vallen af, de rest strijdt door. In de finale nemen uiteindelijk twee vrouwen het tegen elkaar op. Een inschattingsvraag moet de winnaar bepalen. De hamvraag: hoeveel vrouwelijke filosofen worden besproken in het boek Filosofen van deze tijd? Nul, schat de ene. Vijf, denkt de andere dame. En dat is helemaal juist. De bokaal gaat met haar mee naar huis.

Door: Karlijn Ligtenberg