'Laten we meer gaan slapen'
Terugblik op lezing door Joseph Vogl: “The Origins of the Financial Crisis” Lezing door hoogleraar literatuurwetenschap Joseph Vogl
Donderdag 9 juni 2016 | 19.30 - 21.00 uur | Collegezalencomplex
Joseph Vogl is hoogleraar literatuurwetenschap aan de Humboldt Universiteit Berlijn. Hij schreef eerder onder meer Het spook van het kapitaal (2010). Deze maand verschijnt bij uitgeverij Boom Het financiële regime.
Floris Heukelom is gedragseconoom en als universitair docent verbonden aan de Radboud Universiteit. Hij publiceerde onder meer Begrijpen we het nog?(2014), waarin hij gedragseconomie voor een breed publiek toegankelijk maakt.
Het nieuwste boek van literatuurwetenschapper Joseph Vogl is net uit in Nederlandse vertaling: Het financiële regime. Precies daarover ging het tijdens de lezing van de Duitse cultuurtheoreticus. Want wat is de wortel van de financiële crisis? Hoe kan zo’n crisis optreden en waarom leren we er zo weinig van?
State of emergency
“Mijn interesse gaat uit naar de politiek van aanhoudende crisis. Daarover gaat mijn nieuwe boek. Op wat voor een manier wordt het financiële regime bestuurd en hoe kan het samengaan met democratische processen?” Veel besluiten worden namelijk genomen door entiteiten die min of meer informeel zijn, zoals veel Europese instituties. Vogl noemt dat een verstrooide vorm van macht, die de vorm aanneemt van een web van publieke en private instanties. Zulke organisaties worden telkens gelegitimeerd in een reactie op noodsituaties. “Zo bezien bevinden we ons sinds de crisis in 2008 al in een state of emergency”, stelt Vogl.
Bank of England
Vogl verhaalt over verschillende bepalende momenten in de geschiedenis van financiële regimes. Al voordat moderne staten het licht zagen waren er publieke schulden. Dat begon al in de middeleeuwen, bijvoorbeeld in de noord-Italiaanse stad Genua, waar private bedrijven betrokken werden bij publieke financiën. In de 17e eeuw volgde de politieke institutionalisering van het economische systeem. Vogl refereert naar Engeland, waar aan het eind van de eeuw de Bank of England wordt opgericht.
Wie is verantwoordelijk?
Londen werd het financiële centrum van Europa, wat internationaal kapitaal aantrok. Dat droeg enorm bij aan de opkomst van het Britse rijk. Vogl: “Bedenk je dat de opkomst van financiële markten essentieel verbonden is met de vorming van centrale banken, die je kunt zien als een vierde tak van de overheid. Dat resulteerde in privaat gerunde overheidsbanken, die geleidelijk meer mandaten kregen.” Welke instantie draagt dan de verantwoordelijkheid voor wat er gebeurt? Daarin schuilt een financieel beleidsdilemma, zoals we dat zagen bij de Griekse crisis, waar ontzettend veel botsende belangen in het spel waren, vertelt Vogl. Aan de ene kant moet rekening worden gehouden met het electoraat, maar er is ook een machtige minderheid: de schuldeiser.
Goed boek
Floris Heukelom, die als gedragseconoom is verbonden aan de Radboud Universiteit heeft de eer om te reageren op de rede van Joseph Vogl. “Om te beginnen kan ik zijn boeken van harte aanraden. De economie en de maatschappij zijn onderwerpen die veel te belangrijk zijn om slechts over te laten aan bureaucraten en overheden. Daarom is het belangrijk dat mensen uit allerlei wetenschapsgebieden zich bezighouden met dit onderwerp.”
De Griekse clash
Vogl beaamt wat Heukelom zegt: “Het gaat mij er om een realistische beschrijving te geven van wat er gebeurt. De Griekse clash is een voorbeeld van een botsing tussen de Griekse populatie en de Europese instituties. De hervormingen die werden voorgesteld door de Europese commissie hadden niet een technocratische, maar een politieke aard. De besluiten raken de armste Grieken. De rijksten van de wereld, de schuldeisers, hebben er voordeel van. 70 a 80 procent van al het geld dat in Griekenland werd gepompt ging terug naar Duitse en Franse banken. De Duitse stemmer wordt verteld dat het zijn belastinggeld is dat in Griekenland wordt uitgedeeld. Dat is niet waar: het een lening van internationale banken die er veel geld mee konden verdienen.”
Loterijbedrijf
Internationale investeerders spelen een belangrijke rol in het financiële regime. Heukelom vraag Vogl hoe het zit met de controle van de overheid op de markt. Vogl verwijst nog eens naar Griekenland en geeft een wat hij noemt ‘’een totaal gestoord voorbeeld”. Tijdens de crisis werd een nationaal loterijbedrijf verkocht aan Chinese investeerders door de Griekse overheid. Het vliegveld, dat veel inkomsten verwierf voor Griekenland, ging voor de helft van de waarde naar internationale investeerders. “Dat was totaal insane”, zegt Vogl. “Dat is wat er gebeurt als de markt open wordt gesteld voor private investeerders. Dat had vermeden kunnen worden.”
Wie profiteert?
Daarom benadrukt Vogl: “Keuzes binnen het financiële regime zijn niet neutraal. Het zijn politieke besluiten, gedefinieerd door een bepaald belang. Dat wil ik benadrukken: dat de operaties die worden bestempeld als technocratische neutrale opties ten diepste politieke besluiten zijn. En wie is de profiteur daarvan? Dat is de grote vraag.”
Slapen
Wat moeten we nu doen? Gespreksleider Arjen Kleinherenbrink besluit de avond met een vraag over het accelarationisme, een stroming in de hedendaagse filosofie. Denkers die er deel van uitmaken stellen dat kapitalisme slecht is, en de manier waarop staten en banken zich eronder gedragen nog slechter. We moeten dat volgens de denkers oplossen door het kapitalisme te intensiveren, totdat het uit zijn voegen barst. Wat Vogl daar van denkt? Hij antwoordt kort maar krachtig: “We moeten niet versnellen. Laten we meer gaan slapen.”
Door: Karlijn Ligtenberg