"Wat er om ons heen gebeurt, wordt langzamerhand voorzien van een laag make-up"

Pokémon Go. De nieuwe blik naar buiten?
Actualiteitencollege met filosoof Laurens Landeweerd
Dinsdag 6 september 2016 | 12.45 - 13.30 uur | Hal Erasmusgebouw RU

Op Pokémons jagen met je mobiele telefoon in de hand – het werd de afgelopen zomer razend populair. Rondom gyms en pokéstops verzamelden fanatiekelingen zich. Het werd het eerste succes van de techniek augmented reality bij het grote publiek. Hoe moeten we ons verhouden tot deze ontwikkeling? Is het zoals columniste Jocye Gusman stelt een mooie uitbreiding van de werkelijkheid? Of zouden we – zoals filosoof Laurens Landeweerd betoogde - wat sceptischer mogen zijn over de ontwikkelingen op dit gebied?

Jan Wolkers

Filosoof Joyce Gusman, die zelf weleens op Pokémons jaagt met haar partner, liet er geen twijfel over bestaan: “Als je Pokémon Go speelt wordt de wereld uitgebreider. Als je de lens van je mobiele telefoon op de buitenwereld richt, zie je behalve de wereld ook een extraatje: er kan zomaar een Pokémon op iemands hoofd zijn gekropen.” De vraag waar Gusman mee speelde was of de wereld behalve uitgebreider ook betekenisvoller wordt. Volgens haar is dat zo: door Pokémon Go word je constant uitgenodigd. Om ergens heen te wandelen waar je anders niet zou komen, bijvoorbeeld. “Op die manier stuitte ik in Amsterdam op een kunstwerk van Jan Wolkers dat ik anders straal voorbij was gelopen.”

Bijenkorf

Filosoof Laurens Landeweerd nam een wat ambivalenter standpunt in. “Pokémon Go lijkt een vergroting van de mogelijkheden te bieden. Er wordt inderdaad een extra laag op de realiteit geplakt. Maar die laag is verwarrend: we kunnen minder goed onderscheiden tussen werkelijkheid en hyper-werkelijkheid. Wat er om ons heen gebeurt, wordt langzamerhand voorzien van een laag make-up.”

Narcoticum

Landeweerd vertelde over een serie waarin mensen een machinaal oogimplantaat hebben, dat in verbinding staat met het internet. “De realiteit oogt daardoor anders voor hen. En wat gebeurt er? Ze gaan die realiteitservaring vereren, als ware het een verbetering. Onder druk van het narcoticum dat deze technologie biedt, krijgen ze het idee dat de werkelijkheid niet meer interessant is.”

Kopie of origineel?

De Duitse Ludwig Feuerbach verwoordde dit gegeven al halverwege de negentiende eeuw, toen hij noteerde dat beelden werden verkozen boven dingen. Men zag liever een kopie dan het origineel en ook de voorstelling won het van de werkelijkheid. Landeweerd: “Dat is zeer van toepassing op de problematiek waarmee wij te maken hebben.” Wie van de bezoekers kent de Mona Lisa, vroeg Landeweerd, en alle handen gingen de lucht in. Maar wie is er daadwerkelijk in het Louvre geweest en heeft het origineel gezien? Heel wat minder luisteraars staken hun hand in de lucht. “Fotografie werd na de boekdrukkunst de belangrijkste vorm van massareproductie. Het punt is dat de technologie die reproductie mogelijk maakt niet alleen iets toevoegt, maar ook iets afschaft. Vroeger zag je het kunstwerk in duidelijke historische context. Je moest er naar toe gaan om te weten waar het over ging.”

Gekoloniseerde werkelijkheid

Het lukt ons ten slotte steeds slechter om op tijd uit de virtuele werkelijkheid te stappen. We staan steeds meer onder druk van de hypnose van het nieuwe medium. De werkelijkheid is niet meer in een afbeelding te vangen, maar de afbeelding begint de werkelijkheid te koloniseren. In hoeverre zijn we nog in staat te onderscheiden tussen een kopie en de werkelijkheid? “Nieuwe media zoals die gebruikt worden voor Pokémon Go, werken als een narcoticum; ze sussen ons in slaap,” besloot Landeweerd.

Door: Karlijn Ligtenberg