Column: "Vrijheid"
Voltooid leven
Actualiteitencollege met theoloog Annemarieke van der Woude
Donderdag 20 oktober 2016 | 12.45 - 13.30 uur | Hal Erasmusgebouw RU
Vrijheid
Column door Marcel Becker
Even vooraf: tijdens een moeilijke patiëntenbespreking verzuchtte ooit een arts: het even is een chronische aandoening met onvermijdelijk de dood als gevolg. Dit ter relativering van al het moeilijke dat nog komen gaat.
Arme Paul Schnabel,
Je schreef met andere geleerde mensen een genuanceerd rapport over het levenseinde. Maar enkele maanden later komt het kabinet met een voorstel om precies dat te gaan doen waarvan jij hebt aangegeven dat het niet nodig is.
Je bent dus gelukkig met de vele kritische reacties op het voorstel. En laat ik uit die vele reacties maar meteen een mooie, moeilijke zin voorlezen. Je weet, het kabinet beroept zich op de vrijheid. Wel iemand schreef over die vrijheid: “zonder leven is er geen vrijheid. De beëindiging van het menselijk leven is tevens het eind van de vrijheid.” Dat is een mooie gedachtegang: een vrijheid die zichzelf opheft is onzinnig.
Paul, je bent socioloog, maar voldoende filosofisch onderlegd om het gedachtegoed achter deze zin te herkennen: de grote verlichtingsfilosoof I. Kant in zijn veroordeling van zelfmoord. Maar die zin is van kardinaal Eijk … die zich hiermee van zijn kantiaanse kant laat kennen. Een veelzijdig man blijkbaar.
Maar goed Paul, als zelfs de grote verlichtingsfilosoof en onze kardinaal het met elkaar eens zijn, en ook jou nog achter zich hebben dan moet iemand wel van hele goede huize komen (of strondeigenwijs zijn) om daar tegenin te gaan. Dat zijn blijkbaar de VVD ministers Schippers en vd Steur, en ze doen dat, het moet gezegd, met een retorisch verpletterende overtuigingskracht. Ik citeer uit de kabinetsbrief: er moet sprake zijn van “een geheel intrinsieke wil …
dus niet zomaar een deeltje intrinsieke wil maar echt een geheel intrinsieke wil … intrinsieke wil … Ja, ik weet het, ik heb er ook wel eens last van extrinsieke wil, en u ook vast wel eens, maar dat kan hier niet.
Ik citeer verder, “een weloverwogen” (hoe triviaal kun je het zeggen) en, ik citeer verder, ”duurzame wens” … Duurzaam? Op de drempel van de dood duurzaam? De duurzame vrijheid die zichzelf om zeep helpt, zou de kardinaal zeggen.
Blijft over de rest van het citaat “…die in vrijheid tot stand is gekomen”. Ah kijk, het gaat om vrijheid, zelfbeschikking, autonomie. En daar zijn we natuurlijk allemaal voor; wie is er nou tegen autonomie? Hoewel … als het gaat om hoe we leven worden we steeds meer ingekneld:
Als jarenlang worden we in de auto ingesnoerd door de autorgordel. Steeds meer worden we eind December tegen in onze vuurwerklol beperkt met anti-vuurwerk maatregelen, en het rookverbod wordt strak gehandhaafd. Ja, binnenkort zijn ook mijn organen niet meer vanzelfsprekend van mezelf. Als ik er niet op bedacht ben worden ze me ontnomen wanneer ik de drempel van mijn levenseinde ben overgestapt.
Kortom, ik mag niet bij een ongeluk een hersenschudding oplopen, ik mag me niet longkanker roken, ik mag ook niet op 31 december een oog of hand verliezen maar ik mag me wel van het leven (laten) benemen.
In de bezwarenregen zijn er allerlei filosofische bespiegelingen over “het type samenleving” waarin we terechtkomen. Maar ik weet niet of die overwegingen wel aan politici besteed zijn. Zeker VVD’ers spreken liever in de taal van de markt. Maar zorg en markt dat is lastig. De uitlatingen over ‘de zorg als markt’ van minister Schipper spreken elkaar nog wel eens tegen. In nota’s en beleidsdocumenten spreekt ze van ‘ondernemerschap’, ‘kapitaalinjecties’ en ‘ruimte voor particulier initiatief’. Anderzijds heeft wijst ze identificatie van zorg en markt nadrukkelijk van de hand: “In de zorg kun je niet denken in termen van prijzen en productie, alsof het om wasmachines gaat”, en zelfs “Dé zorg kent geen marktwerking”. Als je dat allemaal naast elkaar legt dan moet je eerder denken aan een dagboek van een puber in identiteitscrisis dan aan een minister die beleid voert.
Maar goed, laten we dan toch het veelgehoorde bezwaar dat nu de dood als mogelijk meer de samenleving in wordt gebracht in markttermen uitdrukken: "Aanbod schept vraag.”
De mens is niet zo autonoom als de VVD denkt.