Verslag van Voltooid leven | Actualiteitencollege
Voltooid leven
Actualiteitencollege met theoloog Annemarieke van der Woude
Donderdag 20 oktober 2016 | 12.45 - 13.30 uur | Hal Erasmusgebouw RU
De discussie over het ter beschikking stellen van dodelijk middelen aan ouderen met een stervenswens kreeg deze week een nieuwe impuls. De ministers Schippers en Van der Steur stuurden een brief over levensbeëindiging op verzoek naar de Tweede Kamer. Tijdens het actualiteitencollege van Radboud Reflects i.s.m. Vox spraken ethicus Marcel Becker en theoloog Annemarieke van der Woude over het controversiële voornemen.
Geheel intrinsieke wil
Ethicus Marcel Becker trapte af met een column. In de brief staat te lezen dat er sprake moet zijn van een ‘geheel intrinsieke wil’. Daar plaatst Becker vraagtekens bij: is een absoluut intrinsieke wens wel mogelijk? Kun je ooit iets willen zonder ook maar een grammetje extrinsieke motivatie te ervaren? Daarbij moet de stervenswens volgens het kabinet weloverwegen en duurzaam zijn. Vooral dat laatste criterium klinkt wat paradoxaal. “Er is sprake van een duurzame vrijheid die zichzelf om zeep helpt,” aldus Becker.
Vuurwerklol
Terwijl we worden gemaand om ons in te snoeren tijdens het autorijden, we geen vuurwerklol meer mogen beleven omdat we anders een hand verliezen en het rookverbod gehandhaafd blijft omwille van onze gezondheid, mogen we onszelf wel het leven benemen. Daar voegde Becker de constatering aan toe dat VVD de taal van de markt spreekt. In diezelfde taal sprak Becker tot de minister: “Aanbod schept vraag. De mens is niet zo autonoom als de VVD denkt.”
Geen puf meer
Theoloog Annemarieke van der Woude nam het stokje over van Becker. Ze schetste hoe mensen zich kunnen voelen als ze in de fase van hoge ouderdom belanden. Van der Woude: “Er is sprake van een enorme kloof tussen willen en kunnen. Er zijn zinvolle activiteiten denkbaar voor ouderen, maar zij hebben er de puf niet voor. De eerdere fase van ouderdom – het moment dat iemand net met pensioen gaat, veel reist en kleinkinderen krijgt – is voorbij. De luxaflex van het bestaan sluit zich.”
Rechtop in bed
Toen Van der Woude het nieuws over het kabinetsvoornemen vernam – ze hoorde het in haar favoriete radioprogramma Met het oog op morgen – zat ze naar eigen zeggen rechtop in bed. Schippers vertelde over haar voorstel om ouderen die lichamelijk niets mankeren maar toch ondraaglijk en uitzichtloos lijden, tegemoet te komen in hun stervenswens. Daartoe wilde ze speciale stervenshulpverleners opleiden, die onder meer de taak krijgen om uit te sluiten of er sprake is van een onderliggende depressie of druk vanuit de familie. Bovendien pleitte Schippers in het radiointerview voor toetsing door onafhankelijke deskundigen. Op deze manier lijkt de hulp bij zelfdoding dan ook op de euthanasie zoals die is geregeld in de euthanasiewet, concludeerde Van der Woude.
Gecompliceerde rouw
Van der Woude wees op de gecompliceerde rouw die optreedt bij achterblijvers. “Zelfdoding heeft grote emotionele gevolgen voor nabestaanden. Het is moeilijk om je te verhouden tot deze persoonlijke keuze van iemand om wie je veel geeft. Dat is een lastige erfenis. Volledige zelfbeschikking is dan ook een illusie: je belast de geliefden met de keuze die je maakt.” Ook het marktmechanisme dat ten grondslag ligt aan het voornemen vindt Van der Woude zorgelijk. “Aanbod creëert vraag. In 2012 werd de levenseindekliniek opgericht. Dat zorgde er mede voor dat het aantal verzoeken voor assistentie bij zelfdoding vanwege ouderdomskwalen en psychische aandoeningen toenam. Zodra de mogelijkheid bestaat, verandert er iets in de hoofden van mensen.”
Vleugellam
De problemen die in de hoge ouderdom optreden kunnen we niet ontkennen. “Er is geen oplossing voor,” stelde Van der Woude. “Maar wat zou het stoer zijn als we zegen tegen iemand die zich vleugellam voelt: ik kan je kwetsbaarheid niet wegnemen, maar ik laat je niet aan je lot over. Dát is voor mij barmhartigheid.”
Lege plek van God
Eén van de vragen die in deze discusie vaak de revue passeert, is waarom iemand zichzelf niet zou mogen doden als hij of zij dat wenst. Van der Woude: “Daartegen is misschien op individueel niveau geen bezwaar. Maar wat is het gevolg voor mensen die achterblijven? En bovendien hebben we te maken met een samenleving die het zelfgekozen levenseinde faciliteert. Een samenleving waarin tegelijkertijd het voornemen is om het aantal gevallen van zelfdoding af te laten nemen.” In dit verband verwees Van der Woude naar Arnon Grunberg. Hij schreef in een column in De Volkskrant dat het kabinet op de lege plek van God gaat zitten. De overheid gaat besluiten wie wel en niet in aanmerking komt voor zelfdoding. Kan een tbs’er ook een beroep doen op hulp bij zelfdoding?
Door: Karlijn Ligtenberg