"We moeten stoppen met het blijven benadrukken van het feit dat klimaatproblemen te abstract zijn, te ver weg."

InScience Big Ideas: psychologist Renee Lertzman – Environmental Melancholia
Zondag 6 november 2016 | 19.30 - 21.00 uur | LUX, Mariënburg 38-39, Nijmegen

De Amerikaanse psycholoog Renee Lertzman sprak een volle zaal toe in LUX tijdens filmfestival InScience dat van 2 tot 6 november plaatsvond in Nijmegen. Het mag soms lijken alsof we alle sores rondom de klimaatcrisis van ons laten afglijden. Is dat zo? Zijn we werkelijk zo apathisch over de wereld om ons heen? Volgens Lertzman is dat niet het geval. Om dat te zien moeten we wel op een nieuwe manier naar onze klimaatdepressie kijken. Wie meer oog heeft voor het gevoel van de mens, die zich moet aanpassen aan een veranderende wereld, kan hem aanzetten tot handelen.

Klimaatdepressie

Als Lertzman het publiek vraagt wie denkt te lijden aan een klimaatdepressie, gaan bijna alle handen direct de lucht in. Lertzman was zelf ook getraumatiseerd door alle berichten over de staat van het milieu. “Ik houd me bezig met de vraag hoe we ons leven kunnen vormgeven in de wetenschap dat een enorme globale klimaatverandering gaande is. Hoe beïnvloedt die nieuwe situatie mijn leven als mens? En wat betekent het voor mij om in dit tijdperk te leven? Ten slotte wil ik onze verbeelding ontbranden. Ik wil de creativiteit en het verlangen van de mens om te repareren aanwakkeren om op die manier zaken te herstellen.”

Diepte-interviews

De klimaatpsychologie is een opkomend veld, vertelde Lertzman. Ook het denken van de Amerikaanse psycholoog en consultant – ze werkte samen met onder andere het WWF – is te plaatsen binnen die groeiende beweging. Lertzman is in het bijzonder geïnteresseerd in de werking van apathie. “Dat begrip heb ik onder de loep genomen. Dat wat ons als inactiviteit voorkomt, is in feite een uitdrukking van de manier waarop mensen zichzelf in bescherming nemen. Tijdens diepte-interviews leerde ik dat mensen een ervaring van verlies hebben. Ze missen de tijd dat ze jonger waren en herinneren die periode vaak als minder complex.”

Focus op ervaring

Op welke manier kan de psychologie te hulp schieten bij deze ervaring? Om die vraag te beantwoorden acht Lertzman het allereerst van belang om de psychologie beter te definiëren. De psychologie varieert van gedragsverandering tot framing en van design thinking tot een psychologie die focust op emoties en ervaringen van mensen. Die ervaringsdimensie kan ook rekenen op de belangstelling van Lertzman. “Denk aan ervaringen van wanhoop, schaamte, schuld en machteloosheid. Laten we ons verdiepen in de manier waarop mensen zich tot zulke fenomenen verhouden. We moeten stoppen met het blijven benadrukken van het feit dat klimaatproblemen te abstract zijn, te ver weg. Dat geeft een beeld van de menselijke geest als beperkt. Dat idee spreek ik ten zeerste tegen.”

Double bind

Het is volgens Lertzman van belang om te praten over een gevoel dat je bij iets hebt, dus ook het gevoel bij klimaatdepressie en globale veranderingen in het klimaat moet de aandacht krijgen die het verdient. “Processen van informatieverschaffing zijn niet te scheiden van het gevoel dat je erbij hebt. Ik geef graag het voorbeeld van een student van mij die stuitte op een boek over honderd plaatsen die je moet zien voor ze verdwijnen. Die student dacht: ik moet die plekken zo snel mogelijk bezoeken. Maar door er naar toe te vliegen draag ik bij aan het probleem. Dat is een double bind.”

Ontbossing

Als we denken aan environmental issues, ervaren we drie zaken, vertelde Lertzman. Ten eerste is er sprake van angst. Daarnaast hebben mensen een gevoel van ambivalentie: de meeste mensen handelen niet omdat er simultaan sprake is van verschillende conflicterende verlangens. Enerzijds wil je bijdragen aan de oplossing, maar anderzijds betekent dat een mogelijk verlies. Ten slotte schuilt er in elk mens een aspiratie om in beweging te komen. Om mensen te laten handelen is het belangrijk om de angst en ambivalentie te erkennen. Pas dan kan een betrokkenheid tot stand komen. Om die verbondenheid te bewerkstelligen is het belangrijk om voor mensen een ruimte te creëren waarin mensen kunnen reflecteren. Als je studenten onderwijst over ontbossing en het effect daarvan op de  bevolking, is het belangrijk om ze ook te laten stilstaan bij wat het betekent om zulke dingen te weten.”

De kracht van kunst

Bij dat proces kan kunst een belangrijke rol spelen, betoogde Lertzman. “Kunst kan de ruimte opvullen die de rationele modus niet gevuld krijgt. Het biedt een ruimte voor mensen om te ontspannen en om zin te geven. Daarbij zijn beelden een manier om de stroom van data, feiten en traumatiserende beelden te doorbreken. Dat alles moet bijdragen aan onze capaciteit om ons in te laten met het onbekende. Die potentie in de mens wil ik aanboren.

Door: Karlijn Ligtenberg