“Behandel mij met respect. Ik ben geen hond.”

I, Daniel Blake
Blinde Vlek? Film & gesprek over de macht van de bureaucratie
Vrijdag 18 november 2016 | 19.30 - 22.00 uur | LUX, Mariënburg 38-39, Nijmegen

Ongenadig toeval

In de speelfilm I, Daniel Blake staan Katie en Daniel in de spotlights. Zij is een alleenstaande moeder en werd met haar twee kinderen uit haar flat in Londen gezet toen ze klaagde over een lekkage. Hij is weduwe, kreeg tijdens zijn werk als timmerman een hartaanval en mag van de dokter niet aan het werk. Ze lopen allebei op tegen een gigantische muur van onwil als ze een beroep doen op de sociale voorzieningen. Ze moeten een kluwen van regels ontwarren om in aanmerking te komen voor de financiële ondersteuning waar ze recht op hebben. Als Katie, een moeder met twee schoolgaande kinderen, op het arbeidsbureau om een absurde reden met een sanctie de deur wordt gewezen, neemt Daniel het luid schreeuwend voor haar op. Het resultaat? Ze mogen allebei vertrekken. Een blessing in disguise, want die middag leren ze elkaar beter kennen.

Waxinelichtjes

In de weken die volgen laat Daniel aan Katie en de kinderen zien wat goedkope manieren zijn om het huis te verwarmen. Omdat Katie geen geld heeft voor elektriciteit plakt Daniel bubbeltjespapier op de ramen om de lucht warmer te maken. Met waxinelichtjes en een paar bloempotten zorgt hij ervoor dat het in elk geval in de keuken aangenaam warm is. Ondertussen moet hij op straffe van een korting van zijn uitkering 35 uur per week besteden aan solliciteren, ook al mag hij van de cardioloog niet werken. Hij geeft op een paar plekken in de stad een handgeschreven CV af en warempel, hij krijgt een baan aangeboden. Die moet hij desalniettemin afwijzen omdat hij van de cardioloog niet mag werken. Katie wordt de escortwereld in gedreven omdat de overheid blijft weigeren haar financiële bijstand te verlenen. Ook Daniel krijgt zijn geld niet en ziet zich genoodzaakt zijn inboedel te verkopen, en blijft achter in een zo goed als leeg appartement. Alleen een mobiel met zelfgemaakte hangers blijft voor de ramen twinkelen.

Samoerai-zwaard

Journalist Sander Heijne doet onderzoek naar bureaucratie en leerde in 2010 een man kennen die werkte als buitengewoon ambtenaar bij een Haags openbaarvervoerbedrijf, waar hij zwartrijders opspoorde. Heijne: “Hij raakte na heel wat jaren trouwe dienst in een arbeidsconflict verwikkeld met zijn baas en kwam uiteindelijk bij het Uitvoeringsinstituut Werknemersverzekeringen (UWV) terecht. Daar volgde de conclusie dat hij borderline had. Vanwege zijn leeftijd werd hij bestempeld als wajonger. En dat terwijl een wajong-uitkering bedoeld is voor mensen zonder arbeidsverleden. Nu hij de wajong-uitkering heeft toebedeeld gekregen, kon hij niet als arbeidsongeschikt aangemerkt worden. Die uitkering is veel hoger en hij had nota bene jaren WAO-premie betaald. De veel lagere wajong-uitkering maakte dat de jongen zijn huis kwijt raakte, zijn leven kwam op de kop te staan. Op den duur verkocht hij zelfs al zijn spullen. Het enige wat hij bewaarde was zijn geliefde samoerai-zwaard.”

Digibeet

De spanning tussen de wet- en regelgeving enerzijds, en de uitvoering daarvan anderzijds, kan een behoorlijke spanning opleveren, vertelde rechtsfilosoof Derk Venema. Want hoeveel speelruimte heb je? “Een uitkeringssysteem is gebaseerd op regels. Het recht is vrij afstandelijk. De vrouw in de film krijgt sancties opgelegd omdat ze tien minuten te laat komt met de bus, en volgens het systeem doe je je werk erg goed als je haar daarvoor straft. Je neemt de regels serieus. Maar in de praktijk heeft dat een heel verkeerde uitwerking. Op het moment dat één van de medewerkers Daniel – een complete digibeet – wilde uitleggen hoe internet werkt, werd ze direct op het matje geroepen. Dat toont een spanning tussen algemene regels en de ruimte om je werk te doen.”

Wij, de Hardwerkende Mensen

Er heerst wantrouwen, zoveel is duidelijk. Waar komt dat vandaan? Heijne: “De redenering is als volgt: Wij, de Hardwerkende Mensen, willen zeker weten dat uitkeringstrekkers niet stiekem de kantjes er vanaf lopen. We stellen regels op, in de hoop dat mensen er precies aan voldoen. Dan krijg je dit soort situaties, terwijl je wil dat mensen hun waardigheid behouden.” Dat is ook precies waar Daniel in de film toe oproept: ‘Behandel mij met respect. Ik ben geen hond.’

Wil om te studeren

Venema illustreerde dat wantrouwen het uitgangspunt is met een voorbeeld van de werkvloer. “Deze week overlegde ik over het opzetten van nieuw werkgroeponderwijs. We bogen ons over de vraag hoe we ervoor konden zorgen dat studenten zich beter voorbereiden op de bijeenkomst. Eén van ons stelde voor een digitale toets in te voeren. Het eerste kwartier draaide vervolgens om de vraag hoe misbruik door studenten voorkomen kon worden. Gelukkig opperde iemand uiteindelijk: ‘Kunnen we niet uitgaan van de wil van de student om te studeren?’

Door: Karlijn Ligtenberg

De Vrede van Nijmegen Penning wordt dit jaar uitgereikt aan het Europees Hof voor de Rechten van de Mens. Op vrijdag 18 november wordt de prijs door de Minister van Buitenlandse zaken Bert Koenders overhandigd aan de president van het Hof. De hele week organiseert Radboud Reflects in samenwerking met LUXverdiepende activiteitenover mensenrechten. Kijk opwww.ru.nl/rr/blindevlek voor meer informatie.