“Wetenschap bedrijven is een daad van verering”
Verslag - Astronomy in The Vatican| Lezing door pauselijk astronoom Guy Consolmagno Donderdag 8 december 2016 | 19.30 - 21.00 uur | Collegezalencomplex Radboud Univesiteit
Little Guy
In 2016 is het vierhonderd jaar geleden dat Nicolaas Copernicus’ boek op de index van verboden werken terecht kwam. Hij schreef daarin dat de zon het centrum van het universum was, waarmee de aarde niet langer gold als middelpunt. Tot die tijd waren met name de filosofische en de christelijke traditie met elkaar in gesprek over wereldbeelden, maar vanaf de vroege zeventiende eeuw meldt zich dus een derde gesprekspartner: de exacte wetenschap.
Het is dan ook geen toeval dat juist dit jaar pauselijk astronoom Guy Consolmagno te gast is in Nijmegen. De Amerikaanse astronoom met Italiaans bloed is expert op het gebied van asteroïden en meteorieten – er is zelfs een asteroïde naar hem vernoemd: Little Guy. Consolmagno staat aan het hoofd van de in Arizona gevestigde Vaticaanse sterrenwacht. Het observatorium was altijd gevestigd in Rome, maar moest naar Amerika verhuizen door lichtvervuiling.
Kalenders maken
De geschiedenis van het sterrenkijken begint met de ontwikkeling van kalenders. Lange tijd werd de positie van de maan gebruikt om de kalender vorm te geven Op basis van die observaties werd vastgesteld wanneer religieuze feestdagen plaatsvonden. Deze methode was nog niet helemaal exact: per eeuw zat de kalender er ongeveer een dag naast, wat de facto betekent dat je er na vijftien eeuwen tien dagen naast zou zitten. Weinig ideaal. Die onnauwkeurigheid moest aangepakt worden. Daarom werd een methode ontwikkeld waarmee op basis van de invalshoek van het licht van de zon berekend kon worden wanneer het Pasen zou zijn.
Galileo Galilei
“Je kunt niet over de geschiedenis van wetenschap praten zonder Galileo Galilei te noemen,” aldus Consolmagno. “Veel van wat mensen weten over Galilei is onjuist. In tegenstelling tot wat vaak wordt gedacht, bleef Galilei een toegewijde katholiek. Zijn eigen dochters waren nonnen. Daarnaast is Galilei nooit veroordeeld voor ketterij. Dat de kerk achter Galilei aanzat, was een fout.”
In 1632 startte een proces tegen Galilei. Volgens Consolmagno weet niemand precies waarom dat gebeurt. Er zijn stapels boeken over geschreven; het is een fascinerende historische mythe. De meest aannemelijke reden voor Galilei’s vervolging is dat zijn boek een persoonlijke belediging van de paus bevatte, hoewel het boek door de persoonlijke censor van de paus was geaccordeerd. Los daarvan bereikte de Dertigjarige Oorlog in 1632 een hoogtepunt. Consolmagno: “De Spanjaarden betichtten de paus ervan stiekem protestant te zijn. Dat is hoe dan ook van invloed geweest op de paus. Het heliocentrische systeem dat Galilei had getheoretiseerd, mocht een goede twintig jaar later wel worden onderwezen en geldt ook vandaag de dag nog als uitgangspunt.”
Eugenetica
Het Vaticaans observatorium zag het levenslicht in 1891. Een belangrijke reden voor de oprichting was om te laten zien dat de kerk niet tegen wetenschap was, maar wetenschap juist omarmde en aanmoedigde. Waarom had de kerk behoefte te laten zien dat ze niet tegen wetenschap was? Die drang komt voort uit de mythe dat de kerk anti-wetenschappelijk was. Die mythe was, in tegenstelling tot wat veel mensen denken, niet ontstaan in de tijd van Galilei, maar in de negentiende eeuw. Veel mensen waren er toentertijd van overtuigd dat alle problemen in de wereld opgelost konden worden met behulp van wetenschap en technologie. Die gedachte was bon ton, maar de kerk was er sceptisch over. De eugenetica won in die tijd bijvoorbeeld aan terrein, met bijbehorende claims dat bepaalde rassen genetisch superieur zouden zijn. De kerk verzette zich hevig tegen dat gedachtegoed en zag zich daarom genoodzaakt weerstand te bieden tegen de moderne wetenschap.
Anders kijken naar Mars
In de 19e eeuw werden door het pauselijk observatorium duizenden sterren in kaart gebracht. De informatie werd ingezet in de navigatie. Het is ook de periode waarin de eerste foto van een zonsverduistering wordt gemaakt, en wel door Angelo Secchi. Hij richtte zijn telescoop ook op Mars, en in tegenstelling tot wat gebruikelijk was, probeerde hij niet de locatie van Mars vast te stellen, maar hij stelde alles in het werk om de oppervlakte van Mars te beschrijven. Dat was een hele belangrijke verschuiving: in plaats van te focussen op waar Mars zich bevond focuste hij op de vraag wat is Mars?
Natuurwetten als drijfveer
Toen Consolmagno in 1993 terecht kwam bij de Vaticaanse sterrenwacht, bevonden de kantoren van het observatorium op de verdieping boven de paus. De pausen kwamen soms op bezoek, en de support vanuit die kant is nog altijd overeind, vertelde Consolmagno. In 2009 verhuisde het observatorium naar Arizona, waar een gloednieuwe telescoop in een veel minder lichtvervuilde omgeving een blik op de sterren kan werpen. Zelf doet hij onderzoek naar meteorieten die gedoneerd zijn aan het Vaticaan.
Wetenschap als verering
In gesprek met filosoof Christoph Lüthy vertelde Consolmagno over het vereren van een god, die zich manifesteert in de natuurlijke wereld. “Wie Shakespeare wil leren kennen, pakt zijn toneelstukken erbij. Dat geeft je een idee van zijn persoonlijkheid. Wil je meer weten over wie Picasso was? Kijk dan naar zijn creaties. Wie God beter wil leren kennen, moet veel tijd doorbrengen met dat wat hij gecreëerd heeft.”
“Als je in het universum gelooft waar God zo van houdt, dan is het bestuderen daarvan een daad van verering. Ik zie wetenschap bedrijven dan ook als een daad van verering. De natuurwetten zijn een grote drijfveer om het werk van de Heer te overdenken. Hoe is het mogelijk dat wij het geschenk gekregen hebben om de wetten te onderzoeken en te begrijpen? We doen aan astronomie omdat de hemelen de heerlijkheid van de heer verkondigen.”
Door: Karlijn Ligtenberg