Politiek, pak het leiderschap terug!

Het klimaatprobleem - verbeelding, wanhoop en hoop
Lezing door schrijver en ex-politicus Jan Terlouw
8 februari 2017 
Foto's | Video | Podcast

In De Wereld Draait Door deed ex-politicus en schrijver Jan Terlouw een indrukwekkende oproep: laten we meer vertrouwen hebben in elkaar. Een ander deel van zijn pleidooi bleef onderbelicht: het zeer nijpende klimaatprobleem. Radboud Reflects, de Radboud Honours Academy en de Nijmeegse Studenten Honoursvereniging nodigde Terlouw uit om in een volle Vereeniging te spreken over zijn zorgen.

Geschiedenis van de mens

Terlouw nam de bezoekers in vogelvlucht mee door de geschiedenis van de mensheid. “Onze planeet bestaat al 4,5 miljard jaar. Sindsdien is er veel veranderd: vulkaanuitbarstingen, meteorietinslagen en zonneactiviteit lieten hun sporen achter. Als ik de tijd sinds het ontstaan van de planeet projecteer op een uur is de mens verschenen in de laatste seconde. En dan doel ik niet op de mens van nu, maar op de prehistorische mens: de Neanderthaler. Pas in het Holoceen, na de laatste ijstijd, werden jagers en verzamelaars landbouwers. Lezen en schrijven was er toen nog niet bij – dat kan de mens pas sinds vijf- á zesduizend jaar. Vanaf dat moment kon de mens voortbouwen op de ervaring van de vroegere mens. Dat resulteerde tweeduizend jaar later in steden en de Egyptische wiskundigen, het Oude Testament, Homerus. De wetenschap kwam pas vierhonderd jaar geleden. Vanaf dat moment ging het in een razend tempo.”

Antropoceen

De laatste vijftig jaar hebben wetenschappers getypeerd als het Antropoceen: een tijdperk dat wordt gedomineerd door wat de mens doet. “En wat is ie aan het doen?”, vroeg Terlouw zich hardop af. “Hij is bezig grote welvaart te scheppen en de aarde in een recordtempo te verwoesten. De globalisering bracht prachtige dingen: tientallen miljoenen mensen kwamen uit de ergste armoede. Maar er gebeurde nog meer. Als je vraagt aan Sociaal Cultureel Planbureau hoe Nederlanders zich voelen dan is het antwoord: mijn leven is goed, maar blijft dat zo? Er is meer flexwerk, lonen staan onder druk en middelbaar opgeleiden vinden minder makkelijk een baan. Inkomensverschillen nemen in de hele wereld toe. Arbeidsmigratie uit Oost-Europa geeft problemen. Hele bedrijfstakken worden gedigitaliseerd met allerlei gevolgen voor werkgelegenheid.”

Grenzen aan groei

Sinds vijftig jaar is de invloed van de mens mondiaal geworden. Terlouw: “De Club van Rome schreef in 1972 een rapport met de naam ‘De grenzen aan de groei’. Er zijn veel spullen op aarde, maar als ergens iets af gaat en er niets bij komt dan raakt dat op. Men kon de redenering wel volgen, maar achtte de hoeveelheid bronnen zo oneindig groot dat de gedachte was: het valt wel mee. Het rapport van de Club van Rome wordt nu geëvalueerd. Daaruit blijkt dat ze helemaal gelijk krijgen, behalve daar waar beleid is gevoerd, zoals gebeurde op het gebied van kwik. Fosfaat gaat in een razend tempo op raken.”

Invloed van de mens

Bovendien stijgt de temperatuur van het zeewater. Dat werd in 1990 vastgesteld. De vraag was: wat is de invloed van de mens op de omgeving? Daarom werd het Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC) opgericht. In 1998 zei het IPCC: het verbranden van fossiele producten draagt bij aan de stijging van de temperatuur op aarde en dat zorgt voor een atmosfeerprobleem. Laten we dus vooral behoedzaam zijn, zo luidde de boodschap. Terlouw sprak met iemand van het IPCC en vroeg waarom de commissie zich zo voorzichtig had uitgesproken. “Er werd gezegd dat er ook mensen uit olieproducerende landen in de commissie zaten zoals Saoedi-Arabië. Zij hebben olie die ze tot in lengte van jaren willen verkopen. In 2007 zei de commissie dat het hoogstwaarschijnlijk is dat de verbranding van wat de zon vroeger heeft opgeslagen – kolen, olie en gas - aanzienlijk bijdraagt aan de opwarming van de aarde.”

Akkoord

In 2015 volgde de klimaatakkoorden in Parijs. 196 landen zetten hun handtekening. Het is een begin, maar toch vindt Terlouw het akkoord niet toereikend. “De afspraken zijn weinig concreet. Ze zeiden niet tegen Shell, Esso en andere clubs dat ze volgend jaar twintig procent duurzaam moeten produceren, het volgende jaar dertig, etcetera, en dat als ze zich daar niet aan houden hun olie er niet meer in komt.  Dat doet een regering niet, die gaat elke vier jaar evalueren.”

Zonne-energie

Terlouw mijmerde over de mogelijkheden die de energie van de zon biedt. “Een liter olie zorgt voor een uur warmte en met een vat olie kun je een week vooruit. De zon straalt tien miljoen vaten olie per aardbewoner per seconde uit. Natuurlijk, slechts een klein gedeelte daarvan komt op de aarde terecht. En dan geldt nog: in één uur tijd heeft de zon al meer energie op de aarde gestraald dan wij in een jaar als mensdom op kunnen maken. Er is dus een overvloed aan energie en het kan dus nooit een probleem zijn om naar een duurzame samenleving te gaan.”

iPhone

Toch is zonne-energie nog niet gangbaar. Is het een wetenschappelijk technisch probleem om die overvloed van zonne-energie in elektriciteit om te zetten?” Terlouw pakt zijn telefoon uit zijn binnenzak en toont hem aan het publiek. “Ik kan met deze iPhone iemand opbellen die in de Himalaya wandelt, dicteren, filmen - allemaal met zo’n klein apparaatje. Kunnen we dan niet uit die overvloed van duurzame energie genoeg elektriciteit maken? Natuurlijk wel. Is het misschien een economisch probleem? Uit analyses blijkt dat je veel werkgelegenheid en innovaties kunt verwachten, waardoor de overgang op duurzame energie je economisch geen welvaart zal kosten, alleen gaat de kost natuurlijk wel voor de baten uit.”

Oproep aan de jeugd

“Het is natuurlijk een politiek en maatschappelijk probleem”, concludeerde Terlouw. “Nu kan ik zeggen dat de politiek niet genoeg doet en dat zeg ik ook.” Volgens Terlouw heeft de politiek na 1991 wereldwijd te veel gezegd dat de markt het wel alleen af kan. “De markt kan ook veel, maar het is goed om te beseffen dat een echt vrije markt niet kan bestaan. Een markt heeft randvoorwaarden nodig. Wie stelt die? Wie controleert die? De overheid. Je hebt in een samenleving daarom leiderschap nodig. Politiek, pak het leiderschap terug! Tegen overheden zeg ik: wil je alsjeblieft bedenken waar je voor bent? Dat je het leiderschap van een samenleving op je hebt genomen? Tegen de jeugd zeg ik: jongens, het gaat wel om jullie. Pik het niet! Het is jullie toekomst. Het is jullie aarde. Het is een prachtige aarde; een ongelofelijk mooie, groene, schitterende, rijke, gevarieerde aarde en het is ontzettend schandalig als we die niet in dezelfde staat achterlaten voor onze kinderen en kleinkinderen.”

Door: Karlijn Ligtenberg

Podcast:

Wil je op de hoogte blijven van onze activiteiten? Schrijf je dan in voor de tweewekelijkse nieuwsbrief.