Blijf de aarde trouw!
Nietzsche als ecofilosoof | Lezing met filosofen Henk Manschot en René ten Bos
Lezing
Dinsdag 7 maart
Ik vond het erg leerzaam om een keer wat over Nietzsche te horen en werd erg geïnspireerd door de avond! Het was mooi om zo eens na te denken over de natuur en daar met zoveel mensen tegelijk over te reflecteren. Ik ben erg blij dat ik gekomen ben! (uit een deelnemersevaluatie)
Wat kan een klassieke filosoof als Nietzsche, ons nu nog leren over een actueel onderwerp als de klimaatcrisis? Filosoof Henk Manschot schreef een boek over de vraag of Nietzsche de peetvader is van de ecofilosofie, getiteld Blijf de aarde trouw. Pleidooi voor een nietzscheaanse terrasofie. Tijdens deze avond sprak hij over de oude filosoof en dit nieuwe thema.
Dieren
Manschot opende de avond met de vraag welk dier je graag zou willen zijn en vroeg iedereen dit met zijn/haar buurman/vrouw te delen. Dit leidde tot veel hilariteit op de tribune. Iedereen heeft wel empathie met een bepaald dier. In Nietzsche’s filosofie komen 120 dieren voor, de leeuw, de adelaar, de slang, de vlinder etc. Nietzsche is de filosoof die de meeste dieren in zijn tekst heeft staan. Vaak wordt de dieren bij Nietzsche alleen een ondersteunende rol toegekend. Volgens Manschot leidden de dieren juist tot de ideeën van Nietzsche.
De mens als ziekte
Nietzsche schreef al in 1885 in Also sprach Zarathustra; ‘De aarde heeft een huid, die huid heeft ziekten. En een van die ziekten is bijvoorbeeld de mens’. Dit idee dat de mens niet goed is voor de aarde komt overeen met ons hedendaagse idee. Er is blijkbaar met onze huidige cultuur iets fout, waardoor het niet goed gaat met het milieu.
Verbinding met de aarde
Nietzsche leefde in de 18de eeuw, hij was hoogleraar in Basel. Hij breekt op een gegeven moment radicaal met dit leven, hij is ziek van zijn leven. Hij trekt zich terug in de bergen en aan de Middelandse Zee en gaat uren wandelen op een dag. Hij houdt dit tien jaar lang vol, dit worden ook wel zijn wandeljaren genoemd. Hier ontdekt hij dat je naar buiten moet en dicht bij de natuur moet gaan leven en goed moet observeren en kijken wat dit met jezelf doet. Hier ligt volgens Manschot de basis van Nietzsches ecofilosofie. De moderne mens is dit contact met de natuur kwijt. Nietzsche stelde zich door de dieren te oberveren vragen over geluk, macht, medelijden en geweten. Heeft de leeuw medelijden met zijn prooi? Wanneer zijn dieren gelukkig? Voor koeien geldt dit volgens hem bijvoorbeeld als ze liggen in de zon, voor vlinders als ze vliegen.
Also sprach Zarathustra
Also sprach Zarathustra is een van Nietzsches bekendste werken het vertelt het verhaal van een kluizenaar. Zarathustra wil ontdekken wat leven op aarde en met de aarde echt betekent. Op momenten van zwaarmoedigheid houden dieren hem gezelschap en leren hem in te zien wat de zin van het leven is. De kernvraag van Nietzsche en ook in dit werk is; Als god dood is, en dat is hij, wat is dan nog de zin van het leven?
De Boven-mens
Als we ons serieus gaan opstellen als aardbewoners en ons werkelijk verbinden met de aarde, de planten en de dieren, en de aarde werkelijk respecteren dan kunnen we de zin van het leven weer terug vinden volgens Nietzsche. We moeten de aarde niet langer louter als een bron van grondstoffen zien. Nietzsche verwoordt het in Also sprach Zarathustra zo: ‘Blijf mijn broeders met de macht van jullie deugd de aarde trouw’. De mens die zich op een dergelijke manier tot de aarde verhoudt noemde Nietzsche de Übermensch, een term die door associatie met het nazisme in een negatief daglicht is komen te staan. Maar de Boven-mens is volgens Manschot eerst en vooral de ecologische mens. De Boven-mens is bij Nietzsche geen ingevuld figuur, maar een einddoel van een weg die we op moeten gaan. Naarmate onze inzichten over de aarde beter en gefundeerder worden groeit de Boven-mens met ons mee. De weg naar de Boven-mens is in die zin ook een ontwikkeling en uitzuivering van onszelf. De Boven-mens is volgens Nietzsche de weg die wij moeten volgen voor de geschiedenis.
Terrasofie
Volgens Manschot hebben we een nieuwe open verhouding nodig tot de aarde. De aarde is niet de plek waar we ons afval dumpen, maar een bron van leven. De aarde is een onbekende. Ze is tegelijk uniek, maar ook kwetsbaar. Dit vraagt volgens Manschot om een terrasofie, een denken over de aarde als niet louter iets waarop de mens leeft. Hij roept op tot een vitalisme, in plaats van de negatieve ideeën over schuldgevoel die we nu hebben over de milieucrisis. We moeten weer positief denken over het milieu en onze rol daarin. Nietzsche roept ons op om de cultuur te veranderen en een weg in te slaan waarbij we anders nadenken over de aarde. Voor deze verandering is moed nodig. Tot slot vraagt dit om een lokale filosofie die tegelijk planetair is. Een denken dat niet uitsluitend en nationalistisch is, maar vanuit het lokale tegelijk de hele planeet meeneemt.
Na zijn lezing ging Henk Manschot in gesprek met filosoof René ten Bos, die enkele dagen eerder werd uitgeroepen tot de nieuwe Denker des Vaderlands.
Door: Anouta de Groot
Podcast:
Wil je op de hoogte blijven van onze activiteiten? Schrijf je dan in voor de tweewekelijkse nieuwsbrief.