“Korter douchen helpt wél”
Water Wars
Lezingen door ontwikkelingssocioloog Mathijs van Leeuwen en waterdiplomaat Patrick Huntjens
29 maart 2017
"Ik wist dat water een onderwerp is bij oorlogen maar dat het al zo diep zat wist ik niet. Het waren zeer indrukwekkende lezingen met zeer goede sprekers." (uit een deelnemersevaluatie)
De wereldbevolking groeit en het waterverbruik neemt toe. Als water schaars wordt, leidt dit tot problemen. In 2030 is er een mondiaal drinkwatertekort waarschuwen de Verenigde Naties. Van wie is water eigenlijk? Hoe komen we tot een rechtvaardige verdeling van water? Ontwikkelingssocioloog Mathijs van Leeuwen en waterdiplomaat Patrick Huntjens stonden stil bij die vragen tijdens de avond over Water wars.
Waterconflicten
Waterdiplomaat Patrick Huntjens werkt bij The Hague Institute for Global Justice, waar hij veel ervaring opdeed met waterconflicten. “Een waterconflict kan variëren van een verbale spanning tussen twee landen tot een gewapend conflict. Het is in de geschiedenis nog nooit gekomen tot een oorlog, maar de spanning tussen landen loopt soms enorm op. Egypte strijdt bijvoorbeeld al tien jaar met Ethiopië vanwege de bouw van een grote waterdam.”
Geopolitiek
De oorlog in Syrië is niet los te zien van het klimaat. Twee miljoen Syriërs verkeren in acute hongersnood en er is sprake van watertekorten. De geopolitieke dimensie van het conflict is niet te onderschatten, stelde Huntjens. “In de jaren ’90 dreigde Turkije met de bouw van een waterdam. Syrië schrok van die aankondiging omdat de watertoevoer van hun landbouwproductie in het geding kwam. Daarom probeerde Syrië zelfvoorzienend te worden. De Syriërs pompten veel grondwater op en het landbouwareaal werd ontwikkeld. Helaas waren de irrigatiesystemen inefficiënt en de grondwatervoorraden werden op grote schaal geëxploiteerd. In tijden van droogte – zoals nu – heeft het land daardoor weinig veerkracht.”
Klimaatvluchtelingen
Sommige wetenschappers noemen de Syrische vluchtelingen klimaatvluchtelingen. Het is volgens Huntjens dan ook geen toeval dat de protesten in Syrië begonnen in de landbouwstad Dara’a, ten zuiden van Damascus. Huntjens: “In dat gebied heerste al vijf jaar droogte en waterschaarste. Het Assad-regime bood in de regio weinig hulp. Toen de situatie escaleerde speelden ook etnische, sektarische en religieuze spanningen op. Terreurgroep Islamitische Staat (IS) heeft veel dorpen afgesneden van watervoorraden. Toen de Amerikanen Mosul probeerden te bevrijden vreesde men dat IS de waterdam zou opblazen. Dat zou betekenen dat Mosul terecht kwam onder een enorme vloedgolf.” De Verenigde Naties berekenden dat jaarlijks 64 miljoen mensen op de vlucht zijn vanwege natuurrampen. Die migratiegolven zijn bijvoorbeeld te zien in de Sahel, in Zuid-Sudan, Ethiopië en Somalië. Watertekorten en armoede leiden in die gebieden tot oorlog, stelde Huntjens.
Waterstress in Nederland
Als we spreken over waterconflicten is het belangrijk om onderscheid te maken tussen waterstress en waterschaarste, vindt Huntjens. Schaarste betekent dat er een absoluut tekort aan water is ten opzichte van de vraag. Waterstress beperkt zich tot tekorten in bepaalde periodes van het jaar. Huntjens: “In Nederland hebben we last van waterstress. De stijging van de zeespiegel en het overstromen van rivieren bezorgen ons kopzorgen, maar we zijn ons er niet van bewust dat we al tien jaar extreem droge voorjaren kennen. Zulke lentes zorgen voor 500 miljoen euro schade in de landbouwsector, een bedrag dat vele malen hoger is dan derving door overstromingen. Dat besef zit echter nog niet tussen de oren van de meeste Nederlanders.”
Virtuele handel in water
Wie vanuit een mondiaal in plaats van nationaal perspectief kijkt, kan de impact van de wereldwijde voedselmarkt op de waterproblematiek moeilijk over het hoofd zien. Het is volgens Huntjens van essentieel belang om bewust te zijn van de waterimport via consumptiegoederen. “95 procent van ons watergebruik zit in consumptiegoederen. Je moet dan denken aan de import van granen uit Rusland, soja uit Indonesië en rundvlees uit Brazilië. In zulke producten is veel water geïnvesteerd. Dat is virtueel water. Het is niet meer zichtbaar in het eindproduct. De import van één kilo vlees gaat gepaard met een gebruik van 15.000 liter water. Dat water wordt gebruikt in de landbouwsector om veevoer te maken. Een koe is een methaanproducent en methaan is een veel ernstiger broeikasgas dan CO2. Bovendien moet regenwoud gekapt worden om vee te kunnen houden. “Noord- en West-Europa importeren op die manier virtueel water uit gebieden waar de waterschaarste heel groot is. Ik wil er niet voor pleiten om helemaal te stoppen met het eten van vlees. Wanneer elke Nederlander een dag in de week geen vlees eet, halen we onze eigen klimaatdoelstellingen. Eigenlijk is de oplossing dus heel simpel: een meat free Monday. We hebben een morele verplichting om dit probleem aan te pakken voor toekomstige generaties.”
Korter douchen helpt
Eén van de bezoekers vroeg zich af of het zin heeft om minder te douchen. Huntjens: “In tegenstelling tot wat wetenschappers soms beweren helpt korter douchen volgens mij wel, zeker als je kijkt naar de impact op nationaal niveau. Wanneer er een watertekort heerst in Nederland maakt het niet uit of we een geïmporteerde biefstuk eten. Wat wel verschil maakt is hoe we omgaan met het water dat in Nederland in de grond zit. Daarom kun je beter regenwater opvangen en daar je auto mee wassen dan de kraan opendraaien.”
Omgaan met schaarste
De tweede presentatie werd verzorgd door ontwikkelingssocioloog Mathijs van Leeuwen, werkzaam bij het Centrum voor Internationaal Conflict – Analyse en Management (CICAM). Hij maakt zich zorgen over klimaatverandering en de impact daarvan op natuurlijke hulpbronnen. Hij erkende de impact van klimaatverandering op conflicten waarover Huntjens sprak, maar wilde hier en daar wat nuance aanbrengen. “Het probleem is niet de schaarste, maar de capaciteit van de mens om daarmee om te gaan.” Volgens Van Leeuwen moeten we niet te snel spreken van een conflict in termen van natuurlijke hulpbronnen. “Gaat het over bossen en landbouwgrond of hebben burgers eigenlijk een slechte relatie met de lokale autoriteiten? In Syrië is waterschaarste inderdaad een belangrijk probleem. Via de buurlanden komt minder water Syrië binnen, waardoor een gebrek aan water ontstond. Dat had grote gevolgen voor de landbouw. Bovendien zijn veel irrigatiesystemen in het land slecht, wat op zichzelf al leidt tot grote waterverliezen. Die situatie zorgde ervoor dat de arme en hongerige bevolking naar steden trok. Dat had een grote populatiegroei en werkloosheid tot gevolg.”
Natuurlijke hulpbronnen
Op de wereldkaart is goed te zien hoe ongelijk de toegang tot natuurlijke hulpbronnen is. Van Leeuwen: “De landen waar grootschalige conflicten spelen springen eruit. Daarom moeten we heel precies onderzoeken wat de rol van natuurlijke hulpbronnen is. De ongelijke toegang tot natuurlijke hulpbronnen kan een belangrijke factor in een conflict zijn, maar we moeten ons bewust blijven van het feit dat de oorzaak van een conflict kan veranderen.”
Darfur
Van Leeuwen haalde empirisch onderzoek aan waaruit blijkt dat de natuurlijke omgeving een “heel beperkte” invloed heeft op het opkomen van georganiseerd geweld. Neem bijvoorbeeld Darfur. Lang werd gezegd dat het geweld in die regio voortkwam uit klimaatverandering, maar dat ligt net wat anders, stelde Van Leeuwen. “De nationale overheid in Khartoum probeerde hulpbronnen te manipuleren om voet aan de grond te krijgen in het zuiden. Strijdende partijen in Darfur vernietigden bovendien bewust natuurlijke hulpbronnen, terwijl de verschillende bevolkingsgroepen voorheen vreedzaam samenleefden.”
Dit is een programma van Radboud Reflects in samenwerking met de Faculteit der Managementwetenschappen in het kader van de Maand van de Ethiek.
Door: Karlijn Ligtenberg
Podcast:
Wil je op de hoogte blijven van onze activiteiten? Schrijf je dan in voor de tweewekelijkse nieuwsbrief.