De oorlog in Syrië. Wat gebeurt de christenen?

Syrië: een nieuw perspectief
Lezing door religiewetenschapper Heleen Murre-van den Berg
31 mei 2017
Radboud Reflects i.s.m. het Instituut voor Oosters Christendom

Podcast | Inleidende video door Heleen Murre-van den Berg | Video | Artikel Friesch Dagblad, bewerking tekst lezing

"De avond was interessant, jammer dat het maar anderhalf uur duurde." (uit een deelnemersevaluatie)

Het is alweer zes jaar geleden: in 2011 braken in Syrië de eerste opstanden uit. De protesten waren in eerste instantie vrij overzichtelijk; er was verzet tegen het dictatoriale regime van Bashar al-Assad. Inmiddels is de situatie allesbehalve overzichtelijk. Religiewetenschapper Heleen Murre-van den Berg legde in haar lezing uit welke partijen nu precies tegen elkaar strijden in de Syrische oorlog en wie de dupe zijn. Ze besteedde in het bijzonder aandacht aan de positie van christenen die wonen in het Midden-Oosten.

Volgens Murre-van den Berg staan meer en meer christenen onder druk in het Midden-Oosten. “Ze worden verdreven uit hun huizen en ze zijn slachtoffer van aanslagen. Aan het begin van de ramadan werden in Egypte koptische pelgrims aangevallen. Ze werden beschoten door een groep die aan IS gelieerd is. Eerder dit jaar, op Palmzondag, waren twee kerken het doelwit van een aanslag.”

Frontlijnen

Volgens Murre-van den Berg zijn er op dit moment drie belangrijke lijnen te zien in de oorlog in Syrië. Ten eerste is er in en rondom westelijke steden zoals Aleppo en Homs een strijd gaande tussen Assad en een mix van oppositiegroepen, variërend van IS en al-Nusra tot liberalere groeperingen. Tegelijkertijd strijdt Assad tegen de Koerden, die een semi-onafhankelijke regio willen stichten. Ten slotte vindt in het noorden en oosten van Syrië een gezamenlijke strijd van Assad en de Koerden plaats tegen IS en al-Nusra.

Volgens Murre-van den Berg is er geen sprake van een strijd tussen christenen en moslims. Het overgrote deel van de christenen dat slachtoffer is van de huidige crisis, is slachtoffer omdat ze deel uitmaken van geweld tegen grote vluchtelingenstromen. Toch zijn christenen óók specifiek slachtoffer van IS en IS-gerelateerde groeperingen, met name rond de stad Mosul. Daar zijn mensen verdreven omdat IS het gebied vrij van christenen wilde maken. Daarbij kwamen mensen om het leven en sommige christenen werden en plein public vermoord. Murre-Van den Berg refereerde in die context aan de ontvoering van een grote groep mensen uit het Mar Eliyas klooster in het westen van Syrië en de Assyriërs uit de Khabur-regio. Ook zijn geestelijken die zich profileerden in de strijd tussen Assad en andere groeperingen slachtoffer geworden. Neem de Nederlandse pater Frans van der Lugt die in Homs werkte met moslims en christenen. Murre-van den Berg: “Hij bemiddelde tussen deze groepen en weigerde de stad verlaten, ook toen de stad onder vuur kwam te liggen. Hij werd door bendes uit zijn buurt vermoord.”

Framing van IS

Murre-van den Berg benadrukte dat IS probeert de discussie in het Midden-Oosten en in het Westen te beïnvloeden. “Ze willen de strijd tegen Assad graag framen als een strijd tussen islam en het christendom, zodat de moslims in het Midden-Oosten zich gedwongen voelen om zich bij de strijd aan te sluiten. In propagandabladen van IS spelen anti-Westerse en anti-christelijke elementen een belangrijke rol. Ze gebruiken die om in het Westen angst aan te jagen en groepen tegen elkaar op te zetten.”

Christenen zijn niet alleen slachtoffer van maar ook partij in de oorlog. Murre-van den Berg: “Meestal horen we dat een meerderheid van de christenen het regime van Assad steunt. Zeker voor de oorlog uitbrak, dachten christenen dat hij de enige was die een vorm van rust voor minderheden in Syrië kon garanderen. Veel christenen, met name die in stedelijke gebieden, hebben Assad impliciet of expliciet gesteund. Dat is tegelijkertijd lastig want je weet dat mensen weinig keuze hebben over wat ze zeggen.” Christenen hebben een belangrijke rol in de strijdende groepen die aan de Koerden gelieerd zijn: het Irakese regeringsleger. Nu vindt een strijd plaats om Raqqa en Mosul te heroveren en daar vechten ook christelijke bataljons mee. Soms zijn de christenen geïntegreerd in het Koerdische leger.

Genocide

Terwijl in het begin van de twintigste eeuw nog zo’n twintig á vijfentwintig procent van de bewoners van het Midden-Oosten christelijk was, is dat terug gelopen tot vijf procent. De conflicten in de negentiende eeuw waren betrekkelijk klein. Dat verandert in 1915, wanneer christenen op grote schaal om het leven worden gebracht. Murre-Van den Berg: “Dat was een specifiek Turks fenomeen. De moordpartijen in Oost-Turkije leidden tot de opkomst van nieuwe gemeenschappen in Syrië, Libanon en Irak. Daardoor werden de christelijke gemeenschappen na de Eerste Wereldoorlog talrijker.”

In de twintigste eeuw werd echter het dubbele effect van de modernisering merkbaar. “Onder Westerse invloed moderniseerden christenen gemiddeld genomen sneller dan de moslims,” vertelde Murre-Van den Berg. “Ze leefden in grote steden, genoten een opleiding, bezochten missiescholen en ook vrouwen kregen toegang tot een hogere opleiding. Door kolonisatie werd de Westerse invloed nog groter en christenen kregen banen in de administratie. Door deze ontwikkelingen werd het geboorteoverschot bij christenen kleiner dan bij moslims. De cijfers laten zien dat dit afnemende overschot het aandeel christenen in het Midden-Oosten verklaart: de christelijke bevolking groeide minder hard dan de rest van de bevolking.”

Zichtbaarheid van christenen

In de jaren zestig van de vorige eeuw kwamen christenen in het Midden-Oosten terecht op cruciale plekken in de maatschappij, met name in de culturele sector. Murre-van den Berg noemde de Libanees-christelijke zangeres Fairuz en de Assyrische oed-speler Munir Bashir als voorbeelden. Doordat christenen op deze plekken in de maatschappij heel aanwezig waren, werd niet onmiddellijk zichtbaar dat het aantal christenen afnam, stelde Murre-van den Berg.

Secularisme

In gesprek met Murre-van den Berg merkte historicus Roel Meijer op dat politieke problemen een belangrijke rol spelen. In Irak discrimineerden de sji’ieten de soennieten. De Amerikanen in Irak probeerden in 2010 de soennieten te betrekken. Ze hebben soennitische stammen bewapend en trokken zich daarna terug. IS wierp zich in het ontstane gat.”

Volgens Meijer was de basis in Syrië seculier en “zeker niet” soennitisch. “De moslimbroederschap publiceerde in 2004 hun programma. Ze stonden voor gelijke rechten van alle Syriërs. Precies op het moment dat ze een nieuw Syrië op wilden bouwen op basis van gelijkheid, nam een radicalere groepering het roer over. Bewegingen die nu een belangrijk rol spelen – denk aan al-Nusra – waren er eerst niet in Syrië. Ze kwamen tijdens de burgeroorlog op en deze groeperingen worden van buitenaf gefinancierd. Ze versterken het sektarische karakter.”

Door: Karlijn Ligtenberg

Luister naar de podcast van deze lezing:

Bekijk de video waarin Heleen Murre-van den Berg uitlegt wat de situatie van de christenen in Syrië is:

Wil je op de hoogte blijven van onze activiteiten? Schrijf je dan in voor de tweewekelijkse nieuwsbrief.