Terugblik Help! De wereld vergaat! | Radboud Reflects @ Festival op 't Eiland

Help! De wereld vergaat! | Radboud Reflects @ Festival op 't Eiland
Lezing door filosoof Lisa Doeland

17 juli 2017

Lees de volledige lezing hier terug

Op een zonnige middag sprak filosoof Lisa Doeland in een ontspannen festivalomgeving over een minder ontspannen onderwerp: het vergaan van de wereld. Doeland legde uit dat we moeten onderkennen dat de ecologische catastrofe nu plaats vindt in plaats van haar te projecteren in de verre toekomst, als het einde der tijden.

De illusie van houvast

Als het even kan, houden we volgens Doeland alles graag zoals het is. We zoeken houvast, zekerheid. Uit angst voor het onbekende dat komen gaat, gaan mensen vaak uit van een doemscenario. “Als je weet dat het einde nabij is, weet je in ieder geval hoe het ervoor staat”. Doeland haalde filosoof René ten Bos aan. Ten Bos stelt dat het erkennen dat de mens meer dan ooit een stempel drukt op de aarde ons de illusie geeft dat we weten waar we aan toe zijn. Met doemgedachtes die daaruit voortvloeien bezweren wij angst.

Doemdenken

Met een dialoog uit een aflevering van Van Kooten en De Bie illustreerde Doeland dat doemdenken niet specifiek van deze tijd is. Van Kooten en De Bie overwegen te emigreren om te ontsnappen aan het heersende ‘doemdenken’. In het Nederland van 1980 dachten velen dat er een Derde Wereldoorlog voor de deur stond. Van Kooten en De Bie verhuisden liever naar de andere kant van de wereld dan mee te gaan in het heersende doemdenken. Volgens Doeland is dit fragment verrassend actueel. “Als we ‘Derde Wereldoorlog’ vervangen door ‘klimaatverandering’ past het naadloos in ons huidige doemdenken.”

Tipping points

“Dagelijks worden we geconfronteerd met smeltende gletsjers, verbroken warmterecords en diersoorten die met uitsterven worden bedreigd. We verwachten tipping points: momenten waarop teruggaan niet meer mogelijk is. Maar zijn zulke gedachten realistisch?” Doeland verwees naar meerdere denkers die stellen dat we het ook wel fijn vinden om over de gedoemde toekomst en het einde der tijden na te denken. “Totale ineenstorting heeft iets aanlokkelijks, het geeft een zweem van grip op de zaak. Doemdenken geeft ons houvast.”

Ineenstortingsporno

Deze manier van denken ontneemt ons echter het zicht op de drama’s die zich op dit moment voltrekken. Ineenstortingsporno zet ons niet aan tot actie. Integendeel: het veroorzaakt een afwachtende houding. Doeland: “de meeste catastrofes gaan echter met weinig kabaal gepaard. De zesde massaextinctie bijvoorbeeld, die nu al plaatsvindt, gaat veelal onopgemerkt aan ons voorbij.” We moeten catastrofes juist niet op afstand houden maar ons opnieuw gaan verhouden tot de problemen die zich nu aan ons onttrekken.

Dwalen

Na afloop van haar lezing ging Doeland in gesprek met programmamaker Dave Willems. Willems gaf aan dat hij moeite heeft zich te verhouden tot zoiets omvangrijks en onzichtbaars als de ecologische crisis. Doeland beaamde dat het moeilijk is om je tot dit gecompliceerde probleem te verhouden, juist nu wetenschappelijk onderzoek ons steeds meer inzicht geeft in hoe ingewikkeld deze crisis is. En wat heeft de filosofie te bieden? Doeland legde uit dat een filosofisch begrip als een “hyperobject” van ecofilosoof Timothy Morton ons kan helpen. Door bijvoorbeeld klimaatverandering als een héél groot object op te vatten, een hyperobject dus, wordt het in zeker zin behapbaar. Het “object” mag zich dan enorm uitstrekken in ruimte en tijd, het is wél begrensd en het ís iets. En dus kunnen we onze verhouding tot dit object onderzoeken. Hiermee kunnen we op zoek gaan naar een handelperspectief. Maar, benadrukte Doeland een laatste keer: dwaal lekker in het probleem, er is niet één oplossing.

Door: Iris Hodenius

Wil je op de hoogte blijven van onze activiteiten? Schrijf je dan in voor de tweewekelijkse nieuwsbrief.