Plan meer spontaniteit in je leven

Carpe Diem | Radboud Reflects Lecture by philosopher Roman Krznaric
Thursday 14 September 2017
Radboud Reflects i.s.m. uitgeverij Ten Have

"Ik vond het een zeer inspirerende en boeiende avond. Het heeft me aan het nadenken gezet en me uitgedaagd en geïnspireerd om meer spontaniteit in mijn leven te incalculeren. En aangespoord om NU in actie te komen." (uit een deelnemersevaluatie)

Podcast | Video

Carpe diem: pluk de dag, leef je leven ten volste en stel niet langer uit wat vandaag gedaan kan worden. Volgens filosoof en socioloog Roman Krznaric heeft carpe diem in onze hedendaagse maatschappij een hele andere betekenis gekregen. De term is gekaapt. In zijn lezing ging Roman Krznaric in op het belang van carpe diem. Na afloop ging hij met filosoof Daphne Brandenburg van de Radboud Universiteit in gesprek. Steeds meer lijkt het erop dat de betekenis van het Latijnse spreekwoord een middel is geworden van commerciële bedrijven om producten te verkopen. Meer en meer brengen we onze tijd door achter televisieschermen, zonder ons leven zelf te leiden. Volgens Krznaric is het daarom tijd om de echte betekenis van carpe diem te volgen en weer in het moment te leven.

Een existentieel vraagstuk

“Carpe diem vat samen wat één van de grootste existentiële dilemma’s van ons leven is”, zo trapte Krznaric stevig af. “Hoe moeten we leven met onze eigen sterfelijkheid voor ogen? Hoe kunnen we zelf ons eigen leven schrijven en maken we onze eigen keuzes?” Deze vragen staan volgens Krznaric centraal in het vinden van de echte betekenis van carpe diem. Wie zijn we en hoe moeten we ons gedragen? Vandaag de dag is het gezegde ontzettend populair: films en muziek gebruiken de quote regelmatig. Zo heeft de band Metallica een nummer ernaar vernoemd en komt het regelmatig voor in de filmwereld. Door deze populariteit zijn er meerdere opvattingen over de betekenis ontstaan, met als bekendste misschien wel de boodschap dat we uit onze luie stoel vandaan moeten komen en moeten doen met het leven wat we écht willen.

Multi-interpretabel

“In de loop van de geschiedenis heeft carpe diem meerdere betekenissen gekregen”, beweert Krznaric. Toch zit hier wel een bepaald patroon in. In de afgelopen twee millennia heeft de mensheid vijf verschillende betekenissen gegeven aan de uitspraak van Horatius: opportunisme, spontaniteit, hedonisme, in het nu zijn, en een politieke betekenis. Wat deze verschillende opvattingen met elkaar gemeen hebben, is dat ze allemaal een nieuwe betekenis geven aan ‘pluk de dag’.

Just do it

De bekendste interpretatie is misschien wel de opportunistische opvatting: ‘Carpe Diem is het aangrijpen van een kans die anders voor altijd zou verdwijnen’. Bijvoorbeeld het grijpen van je kans om de carrière te maken die je altijd al wilde, of om verliefd te worden. Langzaam maar zeker is deze opportunistische betekenis overgenomen door commerciële bedrijven. Het plukken van de dag moet vooral leiden tot impulsief koopgedrag. Denk bijvoorbeeld aan de slogan van Nike: “Just do It”. Volgens Krznaric heeft ‘Just do it’ een hele andere betekenis gekregen: ‘Just buy it’. De ware betekenis van carpe diem is gekaapt door de consumptiemaatschappij. De vrijheid van keuze is daarmee een vrijheid van merken kiezen geworden. In plaats van onze levenskeuzes zo vrij mogelijk te benutten, houden we ons bezig met welke Ikea-bank het mooiste zou staan. De commercialisering van carpe diem is een val waar we weer uit moeten klimmen, volgens Krznaric. Door de commerciële betekenis van carpe diem te ontleden, zien we hoe we wel onze eigen levenskeuzes zinvol kunnen bepalen.

Planning en efficiëntie

Lecture by philosopher Roman Krznaric - (C) Kelley van Evert Een andere opvatting van de uitspraak van Horatius is carpe diem als het breken met de regels en het experimenteren met wat mogelijk is. Sinds de Protestantse hervorming is dit iets wat minder en minder voorkomt, en langzamerhand is onze maatschappij steeds meer een maatschappij van efficiëntie en tijdsplanning geworden. We proberen steeds meer dingen in ons leven zo georganiseerd mogelijk te maken. Het gevolg hiervan is dat we ons eigen leven niet meer zelf leiden: we zijn als het ware toeschouwer geworden. In plaats van het aanraken en ontdekken van het leven, zijn we vooral bezig met het kijken naar films en series. In plaats van dingen spontaan mee te maken, plannen we ons leven zo vol dat er geen ruimte meer overblijft om het zelf te ervaren. Deze cultuur van organisatie en tijdsplanning is zo sterk geworden dat we er bijna niet meer onderuit kunnen. “Om deze cultuur tegen te gaan, moeten we daarom spontaniteit plannen in ons dagelijks leven”, beweert Krznaric. “Door te plannen iets spontaans te doen, kunnen we tegen het systeem van plannen en organisatie ingaan”.

Op collectieve schaal

Toch is de filosofie van het plukken van de dag meer dan slechts een middel om je levenskeuzes weer zelf te kunnen maken. “Wanneer we vandaag nadenken over politieke veranderingen, moeten we in de carpe diem mentaliteit duiken”, beweert Krznaric. “Carpamus diem: laten we de dag samen beleven”. Het leven in de dag heeft namelijk ook een collectieve kant, dit komt bijvoorbeeld naar voren in politieke tegenbewegingen. Dit is de beste manier om politieke verandering te bewerkstelligen: door met een gezamenlijk bewustzijn ons te focussen op wat we echt willen binnen de politiek, kunnen we het beste politieke veranderingen bewerkstelligen.

Jezelf als standbeeld

Interview Roman Krznaric - (C) Kelley van Evert “Zie jezelf als een standbeeld”, luidt het slot terwijl Krznaric een voorbeeld van Alberta Giacometti aanhaalt. Soms creëer je iets dat fout blijkt te zijn, en dan werk je het weg. “Soms maak je juist geen beslissing, of laat je je standbeeld op dat van andere mensen lijken. Maar soms voeg je ook iets moois toe”. Kijk daarom naar je eigen beeld en vraag jezelf af of je de goede keuzes aan het maken bent, zodat je standbeeld je eigen leven weer geeft!