Rechtspopulisme in een Duits jasje
Duitsland: rechts aan de macht | Actualiteitencollege met historicus Wim van Meurs en politicoloog Andrej Zaslove
Donderdag 28 september 2017
Voor het eerst sinds de Tweede Wereldoorlog komt er een rechts-populistische partij in de Bondsdag: de AfD. Angela Merkel mag blijven als bondskanselier, maar de Alternative für Deutschland is de echte winnaar. Waar komt deze plotselinge omwenteling vandaan? Historicus Wim van Meurs en politicoloog Andrej Zaslove bogen zich over deze prangende vragen in een actualiteitencollege georganiseerd door Radboud Reflects en VOX.
Ranzig
Even twijfelde parlementair historicus Peter van der Heiden toen hem gevraagd werd om een column uit te spreken over onze oosterburen. “Dat is natuurlijk pure uitlokking.” Al moest hij bekennen dat Duitsland sinds 1945 toch echt een keurig land is. Ze gaan alleen wat lastig om met hun verleden. “Zo maakte ik nog niet zo heel lang geleden een paar grappen tegen, keurig progressieve, Duitse vrienden. Geen lachje kon eraf. Hun geschiedenis is blijkbaar te pijnlijk om er grappen over te kunnen maken.” Het valt Van der Heiden echter wel op dat het huidige rechtspopulisme in Duitsland toch net wat ranziger is dan in de rest van Europa. “De AfD heeft onmiskenbaar neonazistische trekjes – die we bij de andere rechtspopulistische partijen, op het Front National na misschien, niet zo open terug zien.”
Vluchtelingen
“Waarom is er zoveel ophef over de uitkomst van de Duitse verkiezingen terwijl een grote winst voor de AfD al was voorspeld?”, trapt gespreksleider Liesbeth Jansen af. Volgens historicus Wim van Meurs is het antwoord tweeledig: “Ten eerste was het totale aantal stemmen op de AfD meer dan verwacht. Ten tweede was niet voorspeld dat de partij zoveel stemmen bij het CDU van Angela Merkel vandaan zou trekken. Eigenlijk gingen de verkiezingen in Duitsland over de vraag of het land wel of niet meer vluchtelingen moet aantrekken. Aan de andere kant laat de uitslag dus ook zien dat het gros van de bevolking nog steeds het beleid van Merkel steunt, aangezien het CDU bij verre de grootste partij blijft.”
Een opvallend verschil met de verkiezingen in Nederland is volgens politicoloog Andrej Zaslove het politieke eiland waarop de AfD zich in Duitsland bevindt. “Als je kijkt naar de Duitse verkiezingsprogramma’s zie je dat geen enkele partij standpunten van de AfD overneemt. In Nederland liet de VVD zich wel degelijk beïnvloeden door het programma van de PVV. Alleen het CSU liet zich uit over de inperkingen van de hoeveelheid vluchtelingen die Duitsland aan zou kunnen. Maar dat was veel meer een technisch verhaal dan een ideologisch standpunt.”
Duitse media
In heel Europa wint rechts-populisme terrein. Toch gaat de opmars in Duitsland veel gestager. Van Meurs: “Het Duitse politieke systeem leent zich voor politiek correct stemgedrag. De kiesdrempel van vijf procent zorgt er bijvoorbeeld voor dat nieuwe geluiden van kleine partijen veel minder snel worden gehoord.” Maar ook de Duitse media remt een opmars van rechtspopulisme af volgens Van Meurs. “Een medium als Geen Stijl bestaat in Duitsland niet. Daarnaast wordt de media gedomineerd door het CDU en het CSU. Je weet van bijna elke journalist op welke partij hij of zij stemt.”
Politieke opvoeding
Dat de AfD ondanks deze politieke correctheid dan toch flink wat terrein heeft gewonnen is volgens Van Meurs vooral toe te schrijven aan de Oost-Duitse kiezers. Een opvallend aandeel van de stemmen op de partij waren namelijk afkomstig uit die regio. “In Oost-Duitsland speelt het Duitse oorlogsverleden een veel kleinere rol. In West-Duitsland worden scholieren door een concentratiekamp gejaagd en staan de schoolboeken vol met verhalen over de Tweede Wereldoorlog. Oost-Duitsers missen een belangrijk deel van deze politieke opvoeding.”
Instabiel
Stemmen op de AfD zijn volgens Zaslove echter minder waardevol dan wordt geschetst. “Een stem op de AfD was vooral ook een stem tégen Merkel.” Dit is een belangrijk verschil met de stemmen voor bijvoorbeeld Front National tijdens de Franse verkiezingen. “Daar stemden mensen ook echt vóór een rechtse partij in plaats van tégen de gevestigde orde.” Bovendien maakt de verdeeldheid binnen de AfD de toekomst van de partij volgens Van Meurs onzeker. “Je ziet duidelijk twee partijen ontstaan, dus een opsplitsing is goed denkbaar. Het is een erg instabiele partij die binnenkort wellicht helemaal uit elkaar valt.”
Weimarrepubliek
Wat betreft het aantal rechtse stemmen hebben we het ook maar over dertien procent benadrukt Zaslove. “Dat is nog steeds een heel klein deel van de totale bevolking. Dat wil niet zeggen dat die stemmen niet belangrijk zijn. Een ‘strijd tegen het populisme’, zoals de media vaak berichten, is echter wat overtrokken.” Van Meurs vult aan: “Dit wil ook niet zeggen dat de AfD de volgende verkiezingen 26 procent van de stemmen krijft en het CDU nog een keer zoveel stemmen verliest als nu.” Zaslove trekt definitief de angel eruit: “Het is inderdaad niet zo dat we na de volgende Duitse verkiezingen weer terug zijn in de Weimarrepubliek.”
Door: Dave Willems
Wil je op de hoogte blijven van onze activiteiten? Schrijf je dan in voor de tweewekelijkse nieuwsbrief.