Creatieve computers…. Moet de kunstenaar voor haar einde vrezen?
Het einde van de kunstenaar | Lezingen en gesprek met taalwetenschapper Roel Willems en taaltechnoloog Florian Kunneman
Radboud Reflects Maand van de Ethiek @ Faculteit der Letteren
Dinsdag 3 oktober 2017
VOX - Is creativiteit in één formule te vangen? | Podcast | Omroep Gelderland - Schrijvers straks werkloos? Computer kan ook schrijven | Storify
Machines kunnen creatieve creaties maken, ze kunnen schilderen en ze kunnen teksten schrijven. Maar kan een computer daadwerkelijk creatief zijn? Kan een computer echt zelf kunst creëren? Wordt de kunstenaar vervangen door de machine?
De middag begon met een lezing van kunsthistorica Marijke Goeting. Computers hebben zich de laatste jaren in rap tempo ontwikkeld. Niet alleen op strategisch vlak maar ook op creatief gebied. Goeting gaf een aantal voorbeelden waarin technologie en kunst samenkomen. Het kunstproject Deep Art maakt gebruik van een algoritme dat van iedere foto een kunstwerk kan maken. Het programma transformeert eender welke foto in een kunstwerk in de stijl van een oude meester. "Deze ‘kunstwerken’ ontstijgen echter vaak het niveau van imitatie en kitsch niet", stelt Goeting. Ze noemde nog enkele andere voorbeelden. Neural storyteller is een algoritme dat teksten schrijft op basis van de elementen die het in een foto ziet. De resultaten die het computerprogramma produceert, zijn vaak vervreemdend en niet erg mooi. Het filmscript Sunspring, dat geschreven werd door het computerprogramma Benjamin, is zo absurd dat er maar moeilijk een touw aan vast te knopen valt. Er wordt een film vertoond waarin acteurs hun best doen het bizarre script uit te voeren. Mensen zorgen dat het script tot leven komt met hun overtuiging en acteerwerk. "De mens blaast leven in het script en geeft er betekenis aan".
Automaten
De mens is al sinds de oudheid gefascineerd door automata: machines die zelf kunnen handelen. Denk bijvoorbeeld aan Frankenstein en Pinokkio, twee voorbeelden uit de geschiedenis van ‘machines’ die tot leven zijn geroepen. De combinatie van kunstenaar en machine hoeft niet tot een dystopie te leiden. Technologie kan namelijk ook ingezet worden als gereedschap. De mens hoeft de controle niet volledig uit handen te geven. De vraag is niet of computers de kunstenaar zullen vervangen, maar hoe de computers het werk van de kunstenaar zullen veranderen, aldus Goeting.
De verbinding tussen mens en technologie
Dat een computer perfect de menselijke creativiteit kan nabootsen, wil nog niet zeggen dat de computer zelf daadwerkelijk creatief is. We vergeten vaak dat wij de opdracht hebben gegeven aan de computer. En zelfs wanneer een computer zelf handelt, heeft de mens eerst het programma geschreven op basis waarvan de computer opereert. De intentie ligt dus bij de mens en niet bij de machine. "Computers verminderen de menselijke creativiteit niet, maar stimuleert die juist", stelde Goeting. Door de technologie kijken we anders naar de wereld om ons heen. Onze technologie imiteert de kunst die de mens tot op dat punt heeft gemaakt. De kunst die de computer op basis daarvan genereert, wordt gebruikt om nieuwe kunst te maken. En deze nieuwe kunst zal weer het uitgangspunt worden voor nieuwe technologie. Hierdoor zijn technologie en mens onlosmakelijk met elkaar verbonden.
Writers in the Cloud
Taalwetenschapper Roel Willems was de initiator van het kunstwerk Writers in the Cloud dat in de hal van het Erasmusgebouw opgesteld staat. Het kunstwerk bestaat uit een computerprogramma dat taal geleerd heeft. Het genereert steeds een nieuwe zin zodra er voldoende mensen over een woord hebben gelopen dat op de grond geprojecteerd wordt. Met deze zinnen ontstaat zo langzaam maar gestaag een verhaal, geschreven door mens en machine. Dit verhaal wordt gebaseerd op het werk van Nederlandse auteurs waarvan het oeuvre in de computer is ingeladen. De machine produceert grammaticaal correcte zinnen. In zekere zin is het algoritme niet slim, maar kan wel stijlkenmerken oppikken van de auteur, zoals zinslengte, de hoeveelheid dialogen die gebuikt worden en vocabulaire. De uitkomst is echter geen verhaal met een kop en een staart. De computer maakt mooie of creatieve zinnen maar kan geen boeiend verhaal schrijven van begin tot einde.
Een dom algoritme
Na de twee lezingen leidde Elianne Keulemans het gesprek met Goeting, Willems en Taaltechnoloog Florian Kunneman, die de software ontwierp voor het Writers in the Cloud-project. Keulemans vroeg Kunneman wat de grootste technologische opgave was die hij en zijn collega's hebben moeten oplossen om Writers in the Cloud te realiseren. Half lachend stelde Kunneman dat er eigenlijk geen uitdaging in zat om het plan te verwezenlijken, omdat het algoritme dat de computer gebruikt ontzettend simpel en zelfs een beetje dommig is. Het oeuvre van een schrijver wordt door de computer ingelezen en vervolgens maakt het programma gebruik van statistiek om te bepalen welke woorden het op elkaar laat volgen. Er moeten echter wel genoeg teksten gebruikt worden als input, want anders zie je de karakteristieke stijl van de gebruikte auteur niet terug in de output van het computerprogramma.
De superieure mens
Het gesprek leidde tot een van de hamvragen van de middag: “Kunnen we van computers zeggen dat ze creatief zijn?” Volgens Willems is het een taalkundige discussie waar je niet uit komt. Maar naar zijn mening hoeven we het labeltje ‘creatief’ niet te reserveren voor mensen en kunnen we computers ook wel degelijk creatief noemen. “Creativiteit heeft te maken met het onverwachte.” Dat de computer niet de intentie heeft om iets creatiefs te creëren is volgens Willems geen probleem. In dat opzicht verschillen mensen misschien wel van computers, maar in beide gevallen kan er sprake zijn van een vorm van creativiteit.
Het afscheid van de kunstenaar?
“Moeten we vrezen voor het einde van de kunstenaar?” was de afsluitende vraag van deze middag. Volgens Goeting voorlopig niet. Ook schrijvers hoeven hier nog niet bang voor te zijn, denkt Willems. Misschien kunnen over een aantal jaar bepaalde genres wel geschreven worden door computers, maar hoe succesvol dat resultaat gaat zijn, is afwachten. De kunstenaar gaat van gedaante veranderen, maar we hoeven nog geen afscheid te nemen van de kunstenaar.
Door: Berit Akse
Wil je op de hoogte blijven van onze activiteiten? Schrijf je dan in voor de tweewekelijkse nieuwsbrief.