Betekenisvol verzet: kunnen we dat nog wel?
De werkelijkheid van Mr. Robot | Lezing en fragmenten door privacydeskundige Merel Koning |Dinsdag 10 oktober 2017
De Emmy-award winnende televisieserie Mr. Robot (2015) vertelt het verhaal van Elliot en zijn hackerscollectief fsociety. De serie stelt kritische vragen aan zijn kijkers over macht, consumentisme, privacy en de toenemende controle van bedrijven en overheden. In hoeverre moeten we hierin meegaan? En kunnen we ons eigenlijk nog wel hiertegen verzetten? Privacydeskundige Merel Koning en cultuurhistorica Eva Rovers gingen onder leiding van filosoof Mathijs van de Sande in gesprek om de onderliggende thema’s van Mr. Robot aan te snijden.
Hoofdpersoon Elliot Alderson leeft in een werkelijkheid die gedomineerd wordt door het fictieve bedrijf ‘E Corp’, een multinationaal conglomeraat dat onder meer een groot deel van de wereldwijde kredietindustrie in handen heeft. Het bedrijf is zo machtig geworden, dat het bijna onmogelijk is geworden om je er nog tegen te verzetten. Elliot en fsociety hacken E Corp en slagen erin alle gegevens met betrekking tot uitstaande schulden zo te versleutelen dat ze ontoegankelijk worden. In feite worden zo alle schulden kwijtgescholden. Er blijkt meer nodig te zijn dan het hacken van het systeem om daadwerkelijke maatschappelijke verandering teweeg te brengen. Langzaam maar zeker wordt duidelijk dat het teweegbrengen van verandering een langdurig proces is, dat meer vraagt dan een snelle digitale inbraak.
De macht van bedrijven
Alhoewel de werkelijkheid van Mr. Robot op het eerste gezicht overkomt als een werkelijkheid die erg ver verwijderd is van onze eigen wereld, is het scenario niet ondenkbaar. Vandaag de dag zien we dat bedrijven als Apple of Google een toenemende invloed hebben op onze leefwereld. Volgens Eva Rovers symboliseert Mr. Robot de kapitalistische maatschappij waar we nu in zitten: “Dergelijke grote bedrijven krijgen een steeds grotere invloed op ons dagelijks leven. Door dit principe tot in het extreme uit te werken, maakt Mr. Robot ons duidelijk dat we in de echte wereld hetzelfde probleem kennen.” De moeilijkheid van de situatie zit hem echter niet in het feit dat we niet doorhebben wat er aan de hand is: “we zijn ons bewust van het feit dat we continue als consumenten benaderd worden en we weten dat dergelijke bedrijven op massale schaal onze gegevens verzamelen. Toch stemmen we hier mee in, omdat we er weinig hinder van ondervinden. Hierdoor verandert er weinig en blijft het systeem zoals het is.”
Verzet van buitenaf
Elliot besluit om zijn kwaliteiten als hacker te gebruiken om van buitenaf in het systeem in te breken, maar volgens Merel Koning is dit niet de enige manier om verandering teweeg te brengen. “In plaats van het systeem van buitenaf te bestrijden, is een andere veel voorkomende strategie om het systeem juist van binnenuit aan te pakken. Dit gebeurt vaak in de vorm van klokkenluiders: mensen binnen een bedrijf of overheidsinstantie die de gegevens naar buiten spelen, zoals Edward Snowden.” Door verborgen gegevens openbaar te maken, wordt het mogelijk om een groot publiek bewust te maken dat er verandering nodig is in het systeem. Toch is ook deze aanpak niet altijd even effectief: “er zijn talloze voorbeelden van klokkenluiders die niet in de media zijn gekomen, waardoor zij niets bereikt hebben. De desbetreffende bedrijven kunnen vervolgens doen wat ze blijven doen.”
De wil tot verandering
Maar wat is dan wel de beste manier om verandering teweeg te brengen? “Het veranderen van de wereld is makkelijk”, betoogt Rovers. “Dit doen we met elke handeling! Maar om betekenisvolle verandering te brengen, is er meer nodig dan een aantal korte acties. Echt verandering kost immers veel tijd en planning.” Het probleem is dat dit vandaag de dag moeilijker lijkt dan ooit tevoren. We zijn zo gewend geraakt om met een paar swipes onmiddellijk te krijgen wat we willen, dat we vergeten zijn dat verandering niet iets is dat we snel en makkelijk kunnen bereiken. “Om echte politieke verandering te bewerkstelligen hebben we planning en strategie nodig, maar dit zijn we vergeten. Het is typerend voor onze tijd: we weten niet meer zo goed hoe het is om ergens moeite in te stoppen.” Dit zien we ook terug in bijvoorbeeld protesten: terwijl er grote menigtes op de been komen om zich tegen iets te verzetten, vallen deze protesten vaak snel weer uit elkaar. We gebruiken sociale media effectief om ons te organiseren, maar dat is niet het enige wat bij een protest komt kijken. De onderliggende ideologie mist, waardoor protesten vaak weinig veranderen.
De sleepnetwet
Om ons echt tegen iets te kunnen verzetten, moeten we eerst bewust worden van de situatie waarin we ons bevinden. Alhoewel dit besef vaak nog mist, zien we ook dat het soms wel aanwezig is. Een goed voorbeeld hiervan is het aankomende referendum over de sleepnetwet. “De sleepnetwet is een wetgeving die de Nederlandse overheid in staat stelt om gegevens van burgers via bedrijven in handen te krijgen”, legt Koning uit. “Niet alleen mag de overheid alle privacygegevens bij bedrijven opvragen, het mag ook proberen om deze bedrijven te hacken als zij weigeren deze gegevens af te staan. Hiermee krijgt de overheid een ontzettend machtig middel in handen, waarmee de privacy van alle burgers in gevaar wordt gebracht.” Door als samenleving bewust te worden van de situatie waarin we ons bevinden, kunnen we ons hiertegen verzetten. “Vaak is de beste manier om verandering te bewerkstelligen om van buitenaf met een grote groep jezelf te organiseren”, betoogt Rovers. “Door de inhoud centraal te stellen, kunnen we niet alleen mensen bereiken, maar tot een strategie komen. Op die manier kunnen we echt tot maatschappelijke verandering komen.”
Door: David Leeftink
Wil je op de hoogte blijven van onze activiteiten? Schrijf je dan in voor de tweewekelijkse nieuwsbrief.