De visie van Noam Chomsky; documentaire en boek over de Amerikaanse droom en democratie
The End of the American Dream | Lectures by philosopher Mathijs van de Sande, sociologist Agnes Akkerman, director Kelly Nyks | Thursday 2 November 2017 | 19.30 - 21.30 hrs | Spinozagebouw zaal SP. 1 Radboud Universiteit | Radboud Reflects and Ten Have Publishers
Filosoof Frank van Caspel van de Open Universiteit opende de avond. Documentairemaker en schrijver Kelly Nyks regisseerde de film Requiem for the American Dream. Daarin interviewt hij de beroemde filosoof Noam Chomsky over een tijdsbestek van vier jaar. Vanavond sprak hij de zaal toe en ging vervolgens in gesprek met sociologe Agnes Akkerman en politiek filosoof Mathijs van de Sande, beiden van de Radboud Universiteit. Ze spraken over de documentaire en het gelijknamige boek. Een aantal fragmenten uit de documentaire wordt vertoond.
Noam Chomsky
Nyks vertelt dat hij eigenlijk een ander soort film wilde maken. The Inside Job noemt hij als voorbeeld van een goede film over de financiële situatie. Hij wilde een film maken die de sociale en economische factoren in kaart brengen die hebben geleid hebben tot de huidige wereldsituatie. "De films die wij maken gaan over zaken van primair belang, naar onze mening. Het is een actiefilm, in de zin dat we willen dat mensen actie ondernemen naar aanleiding van onze film", stelt Nyks. "Wanneer je een romantische comedy maakt, bel je Tom Hanks. Maar om een documentaire te maken over geschiedenis en politieke zaken kun je lang zoeken naar iemand die beter geschikt is dan Noam Chomsky." De documentairemaker hoopt een zo breed mogelijk publiek te bereiken om mensen aan het denken te zetten over het politieke klimaat van vandaag de dag. "Als half Nederlander en half Amerikaan ben ik angstig over de hedendaagse wereldsituatie waarmee we dagelijks geconfronteerd worden", aldus Nyks. "Waarom gebeurt er wat er gebeurt, en waarom laten we de problemen verhelpen door de mensen die zich het minst kunnen veroorloven?"
Van interview tot documentaire
Van Caspel vraagt hoe de documentaire tot stand is gekomen. Nyks legt uit dat hij over een periode van vier jaar op en neer is gereisd van New York naar Boston om Chomsky te interviewen. "Chomsky is ontzettend beschikbaar en persoonlijk", blikt Nyks terug. Met vragen over de politieke, sociale en economische situatie vloog hij naar Boston. Daarna vloog hij terug naar New York om het materiaal te editen en te bekijken, om vervolgens met nieuwe vragen weer bij Chomsky terug te komen. "Zo hadden we een soort slow-motion gesprek." Door naast de documentaire ook een boek uit te brengen werd het mogelijk om de vele primaire bronnen die Chomsky aanhaalt in de interviews een plek te geven. Daarnaast kon in het boek ook meer ingegaan worden op de context. Dat was niet mogelijk in een documentaire van slechts tachtig minuten.
Strijd om gelijkheid
Het idee van de Amerikaanse droom houdt in dat het voor iedereen mogelijk is om zich omhoog te werken. Wie voor een dubbeltje geboren is, kan een kwartje worden. Van de Sande merkt op dat Chomsky de queeste voor gelijkheid benadert als een continue strijd tussen enerzijds de tendens richting democratie en anderzijds de tendens richting oligarchie. Van de Sande ziet in Chomsky’s analyse een relatie met het democratische ideaal van Aristoteles.
Democratie: meer dan het hebben van stemrecht
Wanneer Chomsky spreekt over de Amerikaanse Droom, dan heeft hij het over de Amerikaanse situatie. Tussen 1940 en 1960 werden de Verenigde Staten van Amerika een nieuwe wereldmacht door middel van een productie-economie. Gedurende die tijd gingen de economische groei van de bovenlaag en die van de onderlaag van de samenleving gelijk op. Vandaag de dag verloopt de economische groei van de bovenlaag van de samenleving exponentieel, waardoor het verschil tussen de rijken en de armen alsmaar groter wordt. Het is geen toeval dat dit zo gaat. Dat heeft alles te maken met het beleid dat gevoerd wordt. In de jaren '50, ten tijde van de egalitaire groei, was de adjustable taxrate nooit lager dan 91%, weet Nyks te vertellen. Chomsky hanteert een brede opvatting van democratie. Dat houdt voor hem meer in dan het louter hebben van stemrecht. Democratie is óók het hebben van toegang tot onderwijs en het hebben van sociale veiligheid. Democratie en sociale gelijkheid hangen heel erg met elkaar samen. Iemand die namelijk diep in de schulden zit, maakt zich niet druk om politiek, maar is slechts bezig zijn of haar hoofd boven water te houden.
Rationele en individuele werknemers
In een fragment uit de documentaire die tijdens de avond vertoond wordt, spreekt Chomsky over de frase: keep the rabble in line. In de Verenigde Staten hebben werknemers nauwelijks rechten om zich te verenigen in een bond. Akkerman stelt dat hetgeen Chomsky te berde brengt voor de Verenigde Staten klopt, maar dat de situatie in Nederland heel anders is. "In Nederland is ons sociaal en economisch beleid anders ontworpen dan in de Verenigde Staten", stelt Akkerman. Dit betekent echter niet dat er hier geen problemen zijn. De instituties die werknemers beschermen hebben het moeilijk door het toenemende aantal tijdelijke contracten, flexwerkers en ZZP’ers. "Mensen met een tijdelijk contract hebben niet alleen een andere plek in de maatschappij, ze zijn ook minder geneigd hun mond open te doen binnen de organisatie." Chomsky ziet de werknemer als slachtoffer, en hij roept ertoe op dat werknemers zich mobiliseren.
Door: Berit Akse
Wil je op de hoogte blijven van onze activiteiten? Schrijf je dan in voor de tweewekelijkse nieuwsbrief.
Do you want to stay up to date about our activities? Please sign in for the English newsletter.