Ruimte & buitenaards leven: zijn we alleen?
Buitenaardse buren | Radboud Reflects Lezing door sterrenkundige Vincent Icke | Di 21 november 2017 | 19.30 – 21.00 uur | Linnaeusgebouw, Radboud Universiteit, Heyendaalseweg 137 | Radboud Reflects Maand van de Ethiek @ FNWI
"Geweldige spreker! Diverse nieuwe invalshoeken gehoord. De moeite waard!"
"Ben er met mijn dochter (17 jaar) naar toe geweest en vond het erg toegankelijk. Beiden hebben we het erg leuk gevonden. Dank." (uit twee deelnemersevaluaties)
Eeuwen geleden vroeg de mens zich al af of er zoiets bestaat als buitenaards leven. En ook vandaag de dag is het een vraag die veel mensen fascineert. Alhoewel de meeste antwoorden hierop meningen zijn, kunnen we met behulp van de moderne wetenschap misschien wel tot bewijzen hiervan komen. Toch zijn we al decennialang met geavanceerde instrumenten de ruimte aan het afzoeken, zonder resultaat. Zijn we dan misschien toch de enigen in het universum? En hoe groot is de kans eigenlijk dat er buitenaards leven bestaat? Kunnen we de enorme afstanden wel trotseren om het antwoord op deze vraag te vinden? Vincent Icke, hoogleraar theoretische sterrenkunde aan de Universiteit Leiden en bijzonder hoogleraar kosmologie aan de Universiteit van Amsterdam maakte voor een volle zaal in het Linnaeus-complex op basis van moderne technologie een inschatting hoe groot de kans is dat we buitenaards leven kunnen vinden.
Het gigantische heelal
Dat de ruimte ontzettend groot is, zal voor de meeste mensen geen verbazing meer zijn. Toch is het moeilijk voor te stellen hoe groot het universum echt is. Binnen ons zonnestelsel alleen al is de afstand van de aarde naar bijvoorbeeld Pluto al bijna niet meer te bevatten. Wanneer we kijken naar sterrenstelsels, liggen die vaak ver uit elkaar. Als de afstanden binnen ons eigen sterrenstelsel nog niet groot genoeg waren, is de afstand om naar een ander sterrenstelsel te reizen aanzienlijk groter. Het grootst denkbare beeld van het universum is de Hubble Ultra Deep Field, een gedetailleerde afbeelding die meer dan tienduizend sterrenstelsels laat zien. De afstand tot deze uithoek van het universum is gigantisch.
Sneller dan het licht
Deze enorme afstanden binnen het universum zorgen voor een grote belemmering. Het is bijna onmogelijk geworden om binnen een menselijk leven naar bijvoorbeeld een ander sterrenstelsel te reizen. Zelfs al zouden we met lichtsnelheid kunnen reizen, is het nog steeds ondenkbaar dat we ons doel binnen haalbare tijd bereiken. Zo is alleen de afstand naar het centrum van onze Melkweg al 24.000 lichtjaren! Heeft het dan nog wel zin om te proberen naar nieuwe planeten te reizen? Volgens Icke is dit niet zo onmogelijk als het in eerste instantie lijkt: “Licht heeft een bijzondere eigenschap: het reist altijd op dezelfde eindige snelheid en deze is onveranderlijk. De lichtsnelheid is absoluut”. Dat licht altijd met dezelfde snelheid reist en niet kan stilstaan, heeft ook gevolgen voor een heel ander begrip: tijd.
Tijd en relativiteit
De consequentie van de absolute lichtsnelheid is dat tijd ook relatief is. “In experimenten kunnen we meten dat een klok die stilstaat sneller tikt dan een klok die beweegt. Als je van een bewegende klok de tijd afleest, doet het licht er namelijk langer over om via de klok naar de waarnemer te gaan. Dit is het principe van de relativiteitstheorie van Einstein.” Wanneer we dit principe toepassen op reizen in de ruimte, laten berekeningen iets heel opmerkelijks zien. Als het mogelijk zou zijn om op lichtsnelheid te reizen, zou het middels de relativiteitstheorie niet 24.000 jaar duren om bij het centrum van onze Melkweg te komen, maar slechts elf jaar! Dit is ineens een hele redelijk tijdsperiode voor mensen om te reizen. “Er is geen natuurkundige reden waarom het reizen van grote afstanden binnen de ruimte niet mogelijk is. Alhoewel we misschien nog niet de technologie hebben om de lichtsnelheid te bereiken, zou het goed kunnen dat onze buitenaardse buren dit al wel kunnen”, betoogt Icke.
Levensvormen op andere planeten
Maar wat is nu eigenlijk de kans dat er ergens in het universum ander leven is ontstaan? Op dit moment hebben we ongeveer vierduizend planeten ontdekt en we weten dat er nog miljoenen planeten meer zijn die we nog moeten ontdekken. Als we naar deze getallen kijken, lijkt het bijna onvoorstelbaar dat de aarde de enige planeet is waar leven is ontstaan. Volgens Icke ligt het echter iets ingewikkelder: “Tot voor kort dacht men dat het niet mogelijk was voor atomen om zomaar samen te komen en via interstellaire scheikunde iets nieuws te vormen. Dit is echter fout gebleken en dit inzicht heeft zelfs de basis gevormd voor de ingewikkelde chemie die we op onze planeet kennen.” Als we kijken naar hoe de mens is samengesteld, bestaat ons DNA uit de meest voorkomende atomen in het heelal, zoals koolstof, stikstof en waterstof. Alhoewel we graag denken dat de anatomie van de mens ongelooflijk ingewikkeld is, is de basis van de mens opgesteld uit de goedkoopste atomen die er te vinden zijn. “Vanuit evolutionair perspectief bezien lijkt het daarom erg waarschijnlijk dat leven dat op andere planeten ook uit simpele basisatomen zal kunnen ontstaan. Onze zoektocht naar planeten met vergelijkbare omstandigheden als de planeet aarde is daarom het meest vruchtbaar. Toch betekent dit niet dat er geen andere vormen van leven mogelijk zijn, gebaseerd op een compleet andere samenstelling van atomen.”
Buitenaards contact
Hoe onze buitenaardse buren eruit zullen zien als we ze ooit zullen vinden is echter nog een groot mysterie. Vandaag de dag hebben we veel ideeën over hoe aliens eruit kunnen zien, vooral dankzij Hollywood. Maar het zou net zo goed kunnen dat onze buren eruitzien als een kleine, schattige dieren. “Het karakter van onze buren is moeilijk te voorspellen, omdat dit erg afhankelijk is van de verschillende omstandigheden waaruit de levensvormen tot stand zijn gekomen.” Zou er echter een levensvorm zijn die wel intelligent genoeg is geworden om door de ruimte te reizen, blijft een belangrijke vraag waarom ze in dat geval nog geen contact met ons hebben opgenomen. Betekent dit dat er nog geen levensvorm bestaat die zover gekomen is? Of willen de buitenaardse wezens simpelweg geen contact met ons opnemen? Alhoewel we over het karakter van onze buren nog weinig kunnen zeggen, weten we in ieder geval door de relativiteitstheorie dat we kunnen bouwen aan een interstellaire toekomst, waarin het bereizen van lange afstanden door de ruimte mogelijk is. Hopelijk kan dat ons antwoorden geven op de vele vragen die we nog steeds hebben.
Door: David Leeftink
Podcast:
Wil je op de hoogte blijven van onze activiteiten? Schrijf je dan in voor de tweewekelijkse nieuwsbrief.