De vele beelden van Maria - van keizerlijke pracht tot volgzaamheid
Powervrouw Maria | Lezingen van kunsthistorica Désirée Krikhaar, theoloog Janneke Stegeman en antropoloog Catrien Notermans | Do 7 december 2017 | 19.30-21.30 uur | CC, RU
Theoloog Maaike de Haardt over het interessante aan Maria | Storify | Podcast
In Nederland lopen de kerken leeg, maar de devotie voor Maria lijkt niet te verdwijnen. Was Maria enkel een devoot, keurig en volgzaam meisje? Of kan Maria ook worden gezien als een powervrouw? En wat betekent ze vandaag nog? Over deze vragen buigen kunsthistoricus Désirée Krikhaar, antropoloog Catrien Notermans en theoloog Janneke Stegeman zich vanavond. Theoloog Maaike de Haardt is gespreksleider.
Een korte geschiedenis
Wat weten we nog over Maria? Désirée Krikhaar neemt ons in vogelvlucht mee door de geschiedenis. In het jaar 431 werd de Maria-cultus officieel geïnstalleerd. De eerste kerk met haar naam werd geopend – de Santa Maria Maggiore in Rome. En Maria kreeg een nieuwe naam. De naam Maria was niet onderscheidend genoeg. Daarom werd Maria Madonna: Mea-Donna oftewel Mijn-Moeder. In het Westen is dit verbasterd tot Moeder Gods. In de Oosterse kerk heet Maria eeuwen later nog steeds Madonna. Dit in tegenstelling tot het Westen, waar Maria met een verscheidenheid van namen wordt aangesproken, van Maria tot Moeder Gods.
Keizerlijke beeltenis
In het begin was de beeltenis van Maria gebaseerd op de wereldse keizerinnen, aldus Désirée Krikhaar. Ze zat op een troon en was gehuld in purperen en gouden kledij. Goud en de kleurstof purper waren dure grondstoffen en daarom enkel voorbehouden aan het keizerlijk hof, maar Maria werd zo belangrijk gevonden dat zij er ook in mocht worden afgebeeld. Tevens stonden haar voeten, net als bij de keizerinnen, op een voetenbankje zodat ze de grond – het slijk der aarde – niet zouden raken.
Maria als prototype vrouw
Tot de middeleeuwen wordt Maria in het Westen gezien als de koningin van de hemel en daarom met de kostbare kleurstof blauw afgebeeld. Daarna wordt Maria meer een voorbeeld voor het gewone volk, en verandert ook haar houding: niet langer meer die van een keizerin, maar van de ideale huismoeder. Maria wordt het prototype vrouw waar iedereen zichzelf in kan herkennen: van de vreugde van het moederschap tot de gruwel van het verliezen van je kind. Maria is niet enkel meer de verheven koningin, maar iemand met wie je mee kunt voelen.
Maria als nieuwe Eva
Janneke Stegeman zet zich af tegen de stereotype beeldvorming van Maria als zorgzame en volgzame vrouw. Tegelijkertijd ziet zij dat in het ongemak dat zij bij dit beeld ervaart, de potentie van groei zit. Het lichaam van Maria staat erg centraal, ze wordt zwanger en baart een kind. Is Maria een typische ja-zegger die meegaat met de eerste man die aardig tegen haar is? Volgens Stegeman niet. Zij ziet Maria liever als een nieuwe Eva, een Eva die de slang vertrapt en eigenhandig de demonen verjaagt. Deze Maria heeft geen mannen nodig en dat maakte haar bedreigend voor de kerkelijke – want mannelijke - hiërarchie. Het is deze Maria die begrensd moest worden met dogma’s, aldus Stegeman.
De wereld over reizen
Voor Catrien Notermans is er geen twijfel over mogelijk dat Maria een echte powervrouw is. Zij heeft onderzoek gedaan naar Afrikaanse migranten die in Parijs wonen, en voor wie Maria een heel belangrijke figuur is. Zij kunnen zich heel erg herkennen in Maria die, net als zij, de wereld over reist. Hun kinderen wonen vaak ergens anders en ze hebben geen man aan hun zijde om te helpen. Zij herkennen zich in Maria als iemand die de problemen waar zij mee worstelen aan den lijve heeft ondervonden. Voor deze mensen is Maria niet het volgbare meisje en speelt de onbevlekte ontvangenis geen enkele rol. Maria is voor hen de sterke vrouw die, ondanks dat ze geen man aan haar zijde had en haar kind op gruwelijke wijze verloor, er toch goed uit kwam.
Moeilijke vragen
Maria is de meest afgebeelde vrouw ter wereld, maar ze heeft zelf nooit zeggenschap gehad over hoe ze wordt afgebeeld. Ze was nog heel jong toen ze zwanger werd. Wilde ze dat zelf wel? Volgens Janneke Stegeman is het belangrijk om moeilijke vragen over Maria te blijven stellen, zoals de vraag of de zwangerschap misschien voortkwam uit een verkrachting. Als we dat soort vragen niet stellen, geven we de macht om het verhaal te vertellen aan de mensen die het vrouwelijke lichaam willen controleren. Tevens laten we Maria’s eigen zeggenschap buiten beschouwing Ook is het belangrijk dat mensen die misschien veel steun kunnen halen uit dit verhaal, namelijk vrouwen die te maken hebben gehad met seksueel misbruik of die worstelen met hun seksuele en/of genderidentiteit, zich in Maria kunnen blijven herkennen. Want juist voor deze mensen kan powervrouw Maria nog veel betekenen.
Door: Berit Akse
Podcast:
Wil je op de hoogte blijven van onze activiteiten? Schrijf je dan in voor de tweewekelijkse nieuwsbrief.