Mobiele telefoons en digitale onthouding: de problematiek van de smartphone-mens
Digitale detox. Worstelingen van de smartphone-mens | Lezing en gesprek met filosoof Hans Schnitzler | Maandag 15 januari 2018 | 19.30 - 21.15 uur | De Vereeniging
Podcast | Video | VOX artikel - Digitale Detox: deze mensen gingen een week offline | De Gelderlander opiniestuk Lisa Doeland - Geniet van het digitale, maar wel met mate | Nijmegen Cultuurstad - Verslag Radboud Reflects: de online detox - vorm van rebellie
"Heel leerzaam en ik heb veel leuke en nieuwe inzichten opgedaan."
"Zeer inspirerend! De afwisseling tussen verschillende manier en mensen van spreken hield het o.a. boeiend." (uit deelnemersevaluaties)
Tegenwoordig heeft vrijwel iedereen een smartphone. We staan met onze telefoons op, nemen ze overal mee naar toe en vallen er ’s nachts mee in slaap. Het is ondenkbaar geworden om nog zonder telefoon de dag door te komen. Toch is dat best raar, want de smartphone bestaat pas sinds 2007. In korte tijd zijn we ontzettend hecht geworden met deze technologie. Wat gebeurt er wanneer we even leven zonder onze smartphones? Maakt het ons gelukkiger? En kunnen we dat eigenlijk nog wel? Hans Schnitzler, techniekfilosoof en docent aan de Bildung Academie, liet 120 van zijn studenten een digitale detox ondergaan: een week lang leven zonder smartphone en sociale media. Voor een volle zaal in de Vereeniging ging hij in gesprek met filosofe en programmamaker Lisa Doeland om zijn bevindingen te bespreken. Ook deelden twee studenten van de Radboud Honours Academy hun ervaringen met een digitale detox-week.
Digitale verslaving
“Ik heb mezelf nooit gezien als verslaafd aan internet of sociale media. Voordat ik de digitale detox onderging, verwachtte ik dan ook dat het zonder problemen zou verlopen. Dit bleek echter niet te kloppen: ik was ontzettend verslaafd!”. De ervaringen van Radboud Honours Academy-student Yana van Sande zijn voor veel mensen in de zaal herkenbaar. We zijn zo gewend om altijd online te zijn, dat ook de manier waarop we contact met elkaar onderhouden is veranderd. De eerste dagen van de digitale detox worden door beide studenten dan ook omschreven als eenzaam en stil, omdat veel van ons contact nu eenmaal via applicaties als Facebook of WhatsApp verloopt. Maar er zijn ook voordelen. Zo merkten de studenten van Schnitzler dat ze het makkelijker vonden om dingen te bekijken vanuit een ander perspectief. Schnitzler: "Door zich meer te richten op de ruimte en de mensen om hen heen, werd het perspectief van de ander ineens een stuk toegankelijker”.
Menselijke behoeften
Volgens Schnitzler heeft de snelle opkomst van de smartphone veel met onze menselijke behoeften te maken: “Smartphones voorzien ons van behoeften die eigenlijk heel natuurlijk zijn voor de mens: erkenning en menselijk contact. Het zijn basale condities waar direct op wordt ingespeeld door de nieuwe technologie. Het beantwoordt aan een bepaald verlangen tot communicatie, wat ervoor zorgt dat we vastgelijmd raken achter onze telefoonschermen.” Doordat het zo makkelijk is geworden om altijd en overal met elkaar in contact te zijn, heeft het digitale contact een groot deel van het contact in het echte leven overgenomen. Daarnaast voelen smartphones heel vertrouwd aan: doordat we de meest intieme informatie over onszelf delen met onze telefoon, komt de moderne technologie heel dichtbij. “Telefoons staan niet meer tussen ons in, maar zijn juist geïntegreerd geraakt in ons gedrag. Het is als het ware een extensie van de mens geworden”, betoogt Schnitzler.
Maatschappelijke gevolgen
De gevolgen van de prominente rol die de nieuwe techniek heeft in ons dagelijks leven gaan echter verder dan de manier waarop we met elkaar communiceren. Een groot bijeffect van de opkomst van de smartphone is dat we ons steeds minder goed kunnen concentreren. De applicaties waar we dagelijks naar kijken zijn ingericht om ons maar weg te houden van het hier en nu. Door ons af te leiden met nieuwe notificaties blijven we op onze telefoon kijken, met als gevolg dat we niet meer gewend zijn om ergens lang op te concentreren. Er vindt een concentratiecrisis plaats: “In vijftien jaar tijd is de gemiddelde aandachtspanne van een persoon verminderd van twaalf naar acht seconden. Hiermee scoren we zelfs lager dan een goudvis, die zich gemiddeld negen seconden kan concentreren!” We worden gebombardeerd met een overvloed aan informatie en het wordt steeds moeilijker om hier adequaat op te kunnen reageren. Ook bij kinderen heeft het gebruik van digitale technologie een negatief effect. Steeds vaker rapporteren leraren op de basisschool dat de sociale vaardigheden van kinderen aan het afnemen zijn. Doordat kinderen opgroeien met mobiele telefoons en iPad’s vindt er minder ‘echt’ sociaal contact plaats, waardoor kinderen minder goed leren om met elkaar om te gaan en de sociale vaardigheden eronder lijden.
Kapitalisme en de data-industrie
Toch is het niet de technologie zelf die een gevaar vormt. Het echte gevaar komt namelijk uit het verdienmodel dat ten grondslag ligt aan onze digitale werkelijkheid: “Technologie is niet neutraal. Zo komen de meeste producten die we gebruiken uit Silicon Valley: achter de technologieën zitten bepaalde waarden en ideeën van de personen die deze techniek hebben ontwikkeld. Het is daarom belangrijk om ons af te vragen in welke mate deze nieuwe techniek ons echt helpt een gelukkiger leven te leiden.” De achterliggende bedrijven zijn vaak uit op winst. Door persoonlijke data te verzamelen en te verkopen wordt veel geld verdiend. Hierbij komt onze handelingsbekwaamheid echter in gevaar: we laten ons steeds meer sturen, tot op het punt dat we niet meer zelfstandige keuzes kunnen maken. Alhoewel er met de technologie zelf dus niets mis is, is het gebrek aan vermogen om maatschappelijke grenzen hieraan te stellen dus wel een gevaar!
Digitale onthouding
Het ondergaan van een digitale onthouding kan ons helpen om op zoek te gaan naar deze maatschappelijke grenzen van de digitale techniek. Door een digitale detox te ondergaan, kunnen we onszelf de vraag stellen in welke mate techniek ons leven verbetert en wat we erdoor verliezen. Door stil te staan bij onze drang naar technologische innovatie worden we ons bewust van de achterliggende ideologieën en machtsstructuren. “Het doel van een digitale detox is niet om de rest van je leven als geheelonthouder te eindigen. In plaats daarvan staat het juist voor een ethische oefening die de vraag naar het goede leven centraal stelt. Het helpt ons om ons eigen gedrag te analyseren en een bewustere houding in te nemen tegenover de rol van smartphones en sociale media.”
Door: David Leeftink
Podcast:
Wil je op de hoogte blijven van onze activiteiten? Schrijf je dan in voor de tweewekelijkse nieuwsbrief.