De sleepwet: een noodzakelijk kwaad voor onze veiligheid?
De Sleepwet. Een ongeleid projectiel? | Lezing en gesprek met jurist Sven Brinkhoff en filosoof Frank van Caspel | Wo 31 januari 2018 | 19.30 – 21.15 uur | CC RU
Podcast | VOX-artikel - De Sleepwet: 'We moeten er zeker bang voor zijn' | Video aankondiging - De Sleepwet. Een ongeleid projectiel? | Te-learning - De Sleepwet. Een ongeleid projectiel? Impressie van een discussie | geen video
"Ik ben heel erg te spreken over de inhoud van de lezingen. In een korte tijd is precies de kern van de wet besproken. Niets ontbrak en geen enkele informatie was overbodig. De sprekers waren erg fijn om naar te luisteren en hebben duidelijk hun lezing goed voorbereid." (uit een deelnemersevaluatie)
Op 21 maart gaan we niet alleen stemmen voor de gemeenteraad, maar ook voor het referendum over de Wet op de Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten (WiV). Het referendum werd geïnitieerd door studenten van de Universiteit van Amsterdam en kreeg een extra boost dankzij het satirisch tv-programma Zondag met Lubach. De term ‘sleepwet’ is eigenlijk een term die door tegenstanders wordt gebruikt voor de Nieuwe wet op inlichtingen- en Veiligheidsdiensten (WiV). Wat houdt deze wet eigenlijk in en hoe pakt deze uit in de praktijk? En wat zijn de gevolgen van de sleepwet voor onze privacy? Vanavond buigen jurist Sven Brinkhoff van de Radboud Universiteit en cognitiefilosoof Frank van Caspel van de Open Universiteit zich over deze vragen.
Ongericht aftappen
De WiV is een wet die bestaat uit honderden artikelen welke de bevoegdheden van de inlichtingen- en veiligheidsdiensten vastlegt en aan regels bindt. Maar waar de term ‘sleepwet’ naar refereert zijn slechts vier artikelen uit deze wet. Deze artikelen gaan over de nieuwe, controversiële, bevoegdheid van de AIVD om ongericht data te verzamelen van burgers. Met dit sleepnet kan de AIVD alle data uit een bepaald gebied of van een bepaald kanaal aftappen. In theorie gaat het om het binnenhalen van een grote hoeveelheid data om deze meteen daarna te filteren op kenmerken en identiteiten achter deze communicatie. Op die manier kan de AIVD relevante informatie van niet-relevante informatie scheiden. Wanneer hij dat gedaan heeft wordt de relevante informatie nader onderzocht en wordt de overige data in principe verwijderd.
Verouderd
De nieuwe sleepnetbevoegdheid is aan de wet toegevoegd omdat de inlichtingen- en veiligheidsdiensten stellen dat ze het met alleen de telefoontap, een bevoegdheid die ze al sinds jaar en dag hebben, niet redden. De manier waarop we onderling communiceren beperkt zich niet meer tot de telefoonlijn, maar gebeurt veel meer via internet zoals bijvoorbeeld WhatsApp, waardoor de AIVD een bulk aan informatie mist bij het opsporen van criminelen. Maar is dat wel zo? De AIVD kan namelijk ook gebruik maken van stelselmatig (open) bronnenonderzoek, wat inhoud dat hij openbare kanalen kan afstruinen op zoek naar informatie op basis van verdenkingen. Hij kan ook gebruik maken van observatie, DNA-onderzoek, het doorzoeken van plaatsen, de telefoontap en hacken. Het verschil tussen deze bestaande bevoegdheden en de nieuwe sleepnetbevoegdheid is dat laatstgenoemde ongericht is. Wanneer de AIVD vermoedt dat in een bepaald gebied of regio een aanslag wordt beraamd kan ze op grote schaal data binnenhalen in dat gebied. Daar zitten dus grote hoeveelheden aan data bij van mensen die er niks mee te maken hebben.
Privacy
Sven Brinkhoff stelt dat de nieuwe sleepnetbevoegdheid honderd procent privacy schendend is, maar dat de omvang van dit probleem ervan afhangt waar en op welke schaal het sleepnet wordt uitgerold. Maar buiten kijf staat dat privacygevoelige gegevens verzameld zullen worden van onschuldige burgers. De AIVD is er echter van overtuigd dat de sleepnetbevoegdheid nodig is om de veiligheid van onze rechtstaat en democratie te kunnen blijven waarborgen. Maar mag dit dan ten koste gaan van onze privacy? Frank Van Caspel denkt van niet. Hij ziet privacy als het recht om zelf te bepalen wat je met wie deelt. Daarnaast is het ook een mensenrecht dat niemand onderworpen zal worden aan willekeurige inmenging van derden in persoonlijke aangelegenheden. De veiligheidsdiensten en de overheid zouden ons juist moeten beschermen tegen privacyschending, niet er zelf aan mee willen doen.
Online vrijheid
In de discussie over de sleepwet gaat het specifiek om privacy ten opzichte van de overheid en de vraag wat de overheid weet over haar burgers en van hun digitale leven. Met de nieuwe sleepnetbevoegdheid lijkt het mensenrecht op privacy geschonden te worden. Privacy dient niet alleen een persoonlijk belang, maar ook een democratisch belang. Van Caspel legt uit dat zonder privacy democratie niet mogelijk is. In een democratie moet iedereen namelijk vrij zijn om zijn eigen mening te vormen en daarvoor moet je vrij zijn om informatie te vergaren uit alle mogelijke bronnen. Wanneer je weet dat je daarmee onterecht onder de radar van de AIVD terechtkomt, wordt je beperkt in je vrijheid en loop je het risico om je gedrag daarop aan te passen. In het laatste geval is er sprake van manipulatie.
Privacy vs. veiligheid
Van Caspel en Brinkhoff zijn het erover eens dat de discussie rondom de sleepwet zich moet richten op de vraag of het de moeite waard is om onze privacy te schenden. Er is geen aangetoond effect van het gebruiken van een sleepnet, dus het is onduidelijk of Nederland er daadwerkelijk veiliger door wordt. Daarnaast krijgt de AIVD met een sleepnet de beschikking over ontzettend veel data en het is nog maar de vraag of daar op een verantwoorde manier mee omgegaan zal worden. Volgens Brinkhoff is de AIVD vanwege zijn aard een niet transparante organisatie en zal het dus vooral moeten hebben van het vertrouwen van de Nederlandse burgers. Daarnaast kan de onafhankelijkheid van de toetsingscommissie in het huidige wetsvoorstel nog veel beter gewaarborgd worden. Daarnaast zal het voor de AIVD in veel gevallen efficiënter zijn om onderzoek te doen met zijn huidige bevoegdheden voor het doen van gericht onderzoek, zoals hacken. Voor Van Caspel is het in ieder geval duidelijk: wat hem betreft gaat veiligheid nooit boven het waarborgen van onze privacy.
Door: Berit Akse
Podcast:
Wil je op de hoogte blijven van onze activiteiten? Schrijf je dan in voor de tweewekelijkse nieuwsbrief.