De twee kanten van het muntstuk: over geld, het nut en de keerzijde
Het geweld van geld. Is er ruimte voor ethiek in de economie? | Lezing door filosoof Antoon Vandevelde | Di 6 februari 2018 | 20.00 - 21.30 uur | LUX, Nijmegen
"Blij dat u de inzichten van Vandevelde, die deze beide vakgebieden zo uitstekend weet te combineren, voor ons bereikbaar maakte. Boeiend!" (uit een deelnemersevaluatie)
Ter ere van het vierjarig bestaan van het Center for Contemporary European Philosophy van de Radboud Universiteit sprak filosoof en econoom Antoon Vandevelde bij Radboud Reflects voor een uitverkochte zaal in LUX Nijmegen. Recent heeft hij een boek geschreven, Het geweld van geld, waarin hij spreekt over hoe geld de wereld laat draaien. Ethiek en de economie lijken soms haaks op elkaar te staan. Geld kan mensen tegen elkaar opzetten, maar het kan mensen ook verbinden. Het gesprek werd geleid door Lisa Doeland, filosoof en programmamaker bij Radboud Reflects.
Wat is geld?
De vraag wat geld is lijkt misschien voor de hand te liggen, maar is echter niet zo simpel als hij lijkt. Geld is niet alleen de munten of de briefjes in onze portemonnees of het getal op onze bankrekening. Het fysieke geld is enkel de bemiddelaar tussen ons en waar het geld voor staat, namelijk een stukje rijkdom in de toekomst. Geld is een systeem van regels dat uitdrukt wie recht heeft op welk stukje van de maatschappelijke rijkdom. Om dit systeem te laten werken moet iedereen vertrouwen hebben in deze regels. Geld is geïnstitutionaliseerd vertrouwen.
Functie van geld
Volgens Vandevelde kent geld drie functies, namelijk als een rekeneenheid die waarde verbindt aan producten en diensten, als circulatiemiddel dat ervoor zorgt dat er gehandeld kan worden zonder dat er direct producten geruild worden en als waardereserve. Deze laatste functie van geld is belangrijk, omdat men erop moet kunnen vertrouwen dat geld de volgende dag nog hetzelfde waard is. Maar omdat het waarde vasthoudt, kan rijkdom opgepot worden. Dit heeft als gevolg dat geld niet langer een middel is, maar een doel op zichzelf wordt.
Antropologie
Geld heeft naast een economische ook een juridische en religieuze betekenis gehad. Geld werd in tempels gebruikt tijdens rituele aangelegenheden zoals bijvoorbeeld het huwelijk. Later werd het door de Germanen gebruikt om een cyclus van geweld te voorkomen wanneer iemand schuld had aan de dood van een ander door middel van het zogenaamde mangeld. De familie van de schuldige moest dit betalen aan de familie van de overledene om te voorkomen dat er wraak genomen zou worden. Dit lijkt geweld te voorkomen, maar kan volgens Vandevelde juist gezien worden als een vorm van geweld. Je geeft namelijk een waarde aan een mensenleven, je maakt het leven tot iets wat geconsumeerd kan worden.
De ambivalentie van geld
Geld heeft een intrinsieke ambivalentie, ofwel een positieve en negatieve kant tegelijkertijd. In de negatieve kant zit het geweld van geld. Geld kan verstikkend werken, maar ook bevrijdend. Als een arm gezin daadwerkelijk geld krijgt dan werkt dit bevrijdend. Ze hebben dan opeens de mogelijkheid om wel goed voedsel te kopen en onderwijs voor hun kinderen te betalen. Maar als een arm gezin geld leent, dan kan dit juist negatief werken. De strenge regels rond terugbetaling en rente kunnen verstikkend werken. Deze ambivalentie zien we ook bij de deeleconomie. De deeleconomie lijkt een spontane uitdrukking van solidariteit, maar kan ook juist het einde daarvan zijn, omdat je nergens meer iets kan krijgen of lenen zonder ervoor te moeten betalen. De ambivalentie van het geld houdt voor Vandevelde in dat het iets is wat heel erg nuttig is, maar tegelijkertijd ook gevaarlijk voor de sociale en maatschappelijke sfeer.
De ziel van de economie
Voor Vandevelde is de ziel van de economie hetgeen wat ontsnapt aan het geweld van geld. Het is de sfeer van het leven waarvan we niet willen dat geld ermee gemoeid gaat, zoals bijvoorbeeld de liefde en de vriendschap. Wanneer we iemand moeten betalen om bevriend met ons te zijn verliest het de intrinsieke waarde en betekenis die de vriendschap voor ons had moeten hebben. Geld maakt in deze zin pervers, omdat daar waar geld is de ziel niet meer kan zijn.
Door: Berit Akse
Podcast:
Wil je op de hoogte blijven van onze activiteiten? Schrijf je dan in voor de tweewekelijkse nieuwsbrief.