Het einde van de vooruitgang
Decolonization of our Ideas | Lecture by philosopher Amy Allen Thursday 22 March 2018 | 19.30 – 21.00 uur | Campus Radboud Universiteit C Radboud Reflects and CCEP
Filosofe Amy Allen opent aanval op vooruitgangsdenken - Ugenda | Podcast | Video
De Amerikaanse filosofe Amy Allen pleitte in een lezing voor het einde van ons vooruitgangsdenken. Na haar lezing legde ze in gesprek met filosofe Katrine Smiet van de Radboud Universiteit verder uit dat er twee soorten vooruitgangsdenken zijn. Het idee dat de hele geschiedenis tot nu toe een stijgende lijn was en er sprake is van vooruitgang in de geschiedenis. En het idee dat er in de toekomst sprake kan zijn van vooruitgang. Dit tweede idee vindt Allen niet problematisch. Het geeft ons zelfs hoop voor de toekomst. Maar aan het idee dat de hele geschiedenis een vooruitgangsbeweging was, waarbij alles steeds beter werd en naar een uiteindelijk doel toegaat, zorgt volgens haar ervoor dat we geen afstand kunnen nemen van imperialistische en kolonialistische ideeën.
Kritische Theorie
Het idee dat er sprake is van een ontwikkeling in de geschiedenis is volgens Amy Allen een normatief idee. De invloedrijke Frankfurther Schule baseert zijn normatieve grondslag ook op het idee van vooruitgang. De Frankfurther Schule is een filosofische beweging die in de traditie van de Kritische Theorie staat. De Kritische Theorie heeft als basisidee dat er kritisch naar de hedendaagse maatschappij wordt gekeken. Deze Westerse filosofische stroming heeft veel invloed. Maar Allen meent dat het vooruitgangsideaal naast positieve, ook zijn negatieve kanten heeft.
Techniek en politiek
Het idee van ontwikkeling en vooruitgang speelt op verschillende terreinen. Zo is er sprake van technologische en wetenschappelijke ontwikkeling die als vooruitgang kan worden gezien. Dit is niet het vooruitgangsidee waar Allen kritisch over is. Zij ziet wel degelijk dat deze vooruitgang er is. Volgens haar wordt het vooruitgangsdenken wel problematisch als het om het metafysische idee van vooruitgang gaat. Het gaat dan om het idee van een bepaalde eenheid of totaliteit van de geschiedenis.
Geschiedenis en toekomst
De geschiedenis wordt dan achteraf als een samenhangend geheel gezien met een stijgende lijn en een duidelijk doel. Dit is een foute, achteraf erop geplakte manier om naar de geschiedenis te kijken. Als je de geschiedenis als een groot verhaal van vooruitgang en ontwikkeling ziet, hoe moet je dan zaken als de Holocaust en de ontwikkeling van nucleaire wapens duiden? Natuurlijk is er sprake van vooruitgang in sommige zaken binnen de geschiedenis, maar de hele geschiedenis kan niet als een verhaal van vooruitgang worden gezien. Allen pleit er dan ook voor om een scherp onderscheid te maken tussen het vooruitgangsideaal als het gaat om de geschiedenis en de toekomst.
Utopie
Vaak wordt gedacht dat de geschiedenis wel gelezen moet worden als een verhaal van vooruitgang, om vooruitgang in de toekomst niet alleen als utopie te zien, maar als werkelijke mogelijkheid. Dit is volgens Allen een misvatting. Ook al is het wel belangrijk om hoop op toekomstige vooruitgang niet alleen als utopie te zien.
Kolonialisme
Het idee van vooruitgang is nauw verweven met het imperialisme en het kolonialisme. Bij beide is er sprake van een gevoel van superioriteit op basis van het idee van vooruitgang. Bovendien werd vooruitgang als morele rechtvaardiging gebruikt om imperialisme en kolonialisme goed te keuren. We hielpen toch immers anderen vooruit?
Vooruitgang en diversiteit
Allen wijst er op dat er geen verband is tussen vooruitgang en geluk. Het idee dat vooruitgang het grootste ideaal is, is dan ook niet waar. En hoe moet je bijvoorbeeld de ecologische crisis lezen als je de geschiedenis ziet als een groot verhaal van vooruitgang? Allen pleit dan ook voor het stoppen met denken over de geschiedenis als een vooruitgangsverhaal. Wel vindt ze het belangrijk om voor de toekomst hoop te blijven houden en vooruitgang als een belangrijke waarde te zien. Maar hierbij is het belangrijk dat er niet een groot einddoel van de geschiedenis is. Ze pleit samen met de Afrikaanse filosoof Achille Mbembe voor een politiek van de totale mensheid waarbij ruimte is voor verschillen. Het is hierbij belangrijk te zien dat mensen individuen zijn met allemaal een andere achtergrond en geschiedenis en het kolonialisme hierin mee te denken.
Door: Berit Akse
Podcast:
Wil je op de hoogte blijven van onze activiteiten? Schrijf je dan in voor de tweewekelijkse nieuwsbrief.
Do you want to stay up to date about our activities? Please sign in for the English newsletter.