De wereld redden als verrijking van je leven
De wereld redden. Hoe doe je dat? | Filosofische werkplaats met filosoof Joyce Gusman-Vermeer | Publieksprogramma bij de uitreiking van de Vrede van Nijmegen Penning | Radboud Reflects en LUX | Woensdag 4 april 2018 | 19.30 - 21.15 uur | Studio LUX, Nijmegen
De wereld redden lijkt soms een onmogelijke opgave. Besluit je je beste beentje voor te zetten door korter te gaan douchen en te stoppen met autorijden, stapt Donald Trump uit het klimaatakkoord. En dan moet je ook nog maar duidelijk voor ogen hebben dat er zich een ecologische ramp afspeelt. Want binnen het welvarende Europa zijn de gevolgen van klimaatverandering niet altijd even duidelijk zichtbaar. Vooral Afrikaanse boeren en bewoners van rivierdelta’s ondervinden de directe gevolgen ervan. Filosoof Joyce Gusman, werkzaam aan de Radboud Universiteit, verkende in deze filosofische werkplaats de uithoeken van ‘de wereld redden’. Zijn we in staat de gevolgen van ons handelen te overzien en het goede te doen?
Wereld
Joyce Gusman trapt de avond af door ‘de wereld redden’ verder te problematiseren. “Er is tegenwoordig zo veel informatie en kennis voorhanden, inclusief nepnieuws, dat het lang niet meer duidelijk is wat het goede doen nou eigenlijk inhoudt. Met je smartphone ligt de wereld aan je voeten, maar daarmee tevens de wereldproblematiek.” Als we nadenken over de wereld redden is het volgens Gusman daarom belangrijk naast een idee van het goede, ook te weten wat ‘wereld’ precies voor je betekent. “Is dat de aarde, het universum, of vooral je directe leefomgeving?”
Dilemma
Een ander probleem dat komt kijken bij de wereld redden is dat we allemaal wat moeten inleveren. Als de ander, bijvoorbeeld Shell, dat niet doet, dan betekent dat dat duurzaam gedrag voor jou niet meer zoveel nut heeft. Of als anderen de wereld juist wel redden, dan kun jij freeriden door lekker niets te doen. Volgens Gusman is er echter een uitweg uit deze varianten van het prisoner’s dilemma. “We moeten onze manier van denken fundamenteel veranderen. Het prisoner’s dilemma stoelt op de vooronderstelling dat iedereen aan zichzelf denkt. We moeten ons echter ook realiseren dat er mensen zijn die aan het algemeen belang denken. En in tegenstelling tot de gevangen in het prisoner’s dilemma kunnen wij wel met elkaar communiceren. Tot op zekere schaal dan, want communiceren met de hele wereld over klimaatverandering is een stuk lastiger.”
Weegschaal
Gusman stelt de vraag of moreel handelen ten aanzien van de aarde vooral een kennisprobleem is. Aan de ene kant heb je kennis nodig om weet te hebben van het complexe klimaatprobleem. Aan de andere kan is kennis ook niet heilig. Een deelnemer noemt het op de weegschaal leggen van verschillende vervuilende handelingen, bijvoorbeeld de vergelijking dat zoveel kilo vlees eten staat gelijk aan het rijden met de auto naar Zuid-Frankrijk. Dit soort kennis werkt eerder verlammend dan verrijkend. Een deelnemer voegt toe dat het geweten ook een belangrijke rol speelt. Iemand zonder geweten kan gemakkelijk denken: ‘Het zal mijn tijd wel duren. Als ik nog maar veertig jaar lekker kan leven door geen rekening te houden met onze planeet dan vind ik dat best.’ En daarin schuilt dan weer het risico om in het prisoner’s dilemma te belanden.
Betekenisloos
Moeten we het eigenlijk erg vinden als we de aarde vernietigen? De natuur redt zich immers wel. Het is tragisch dat de noordelijke witte neushoorn uitsterft, maar het is veel eerder de mens die zijn eigen doorvonnis aan het tekenen is. De deelnemers waren het er echter snel over eens dat een planeet zonder mensen vrij betekenisloos en leeg aanvoelt. Maar het zou dan wel een mooiere aarde moeten worden, met oceanen zonder plastic en vol met vissen. De wereld redden stond deze avond dus nog steeds op de agenda.
Taboes
Die ecologische ramp die zich voltrekt, speelt zich grotendeels af buiten onze directe leefwereld en de wereld redden blijft een abstract begrip. Begrijpen we wel dat er zich een de ramp voltrekt? En waar spreken we elkaar dan op aan? Gesproken werd over het doorbreken van taboes en het opgeven van luxe. Een deelnemer merkte echter op dat er vaak in termen gesproken wordt van achteruitgang. Geen vlees eten opent ook een nieuwe wereld naar andere manieren van koken. Je kunt dus ook spreken in termen van verrijking in plaats van beperking. En we zouden af moeten van het taboe om elkaar niet te durven aanspreken op slecht gedrag ten aanzien van het milieu.
Een betere wereld
“Wat als we de wereld nou niet hoeven te redden. Hoe voelt dat?”, vroeg Gusman tot slot aan de deelnemers. Een last zou van onze schouders vallen, lieten ze weten. Maar overgaan tot een collectief handelen heeft ook iets moois. Het motiveert elkaar en werkt aanstekelijk. “Een betere wereld begint bij jezelf, is dat dan een goede slogan?” Daar redden we het helaas niet mee, concludeerde iedereen, maar het is wel een goed begin.
Door: Dave Willems